Formy zatrudnienia mogą mieć różny charakter. Najbardziej znaną z nich jest umowa o pracę. Nie jest to jednak jedyna opcja. Jakie są formy zatrudnienia w Polsce i na jaką warto się zdecydować? Poznaj dostępne możliwości i sprawdź!
Formy zatrudnienia, na które pozwalają przepisy, są ważne zarówno dla pracodawcy, jak i pracownika. Pracodawca wybierający którąś z form bierze pod uwagę przede wszystkim koszty, z jakimi wiązać się będzie zatrudnienie nowego pracownika, prawa pracownika, trwałość stosunku pracy i możliwość jego zakończenia. Jakie są formy zatrudnienia i co je charakteryzuje? Jest ich całkiem sporo i warto poznać każdą z nich, aby wybrać najlepszą dla obu stron.
Formy zatrudnienia pracownika i niepracownicze rodzaje zatrudnienia
Na samym początku warto zaznaczyć, że charakteru umowy zawartej pomiędzy stronami nie określa jej nazwa ani użyte nazewnictwo w zakresie określenia stron. O tym, czy będzie to umowa o pracę, czy też nie, przesądzają wyłącznie postanowienia umowne regulujące wzajemne prawa i obowiązki stron. Najpierw zapoznaj się z niepracowniczymi i pracowniczymi formami zatrudnienia.
Niepracownicze i pracownicze formy zatrudnienia
Niepracownicze formy zatrudnienia nie widnieją w przepisach Kodeksu pracy. Pracownik jest równorzędną stroną umowy i nie przysługują mu żadne szczególne uprawnienia. Takie formy zatrudnienia są często wybierane w przypadku, gdy charakter wykonywanej pracy lepiej oddaje umowa „krótkoterminowa”. To w praktyce większa swoboda i możliwość szybkiego i prostego zakończenia stosunku umownego. Pracownicze formy zatrudnienia to natomiast uregulowanie stosunku prawnego pomiędzy pracodawcą a pracownikiem w formie umowy o pracę. W ten sposób stosunek pracy poddany zostaje przepisom Kodeksu pracy. Pracownikowi daje to szereg gwarancji i uprawnień.
Stosunek pracy
Definicję stosunku pracy znaleźć możemy w Kodeksie pracy. Wynika z niej, że aby stosunek pomiędzy stronami miał charakter stosunku pracy, musi mieć kilka określonych cech. Osoba wykonująca pracę musi to robić osobiście, pod kierownictwem i na rzecz osoby zlecającej wykonanie określonych czynności. Sposób i warunki wykonywania pracy są uregulowane (np. liczba godzin i miejsce pracy). Ponadto, aby stosunek pracy mógł powstać, nie może mieć charakteru nieodpłatnego i pracownik otrzymuje wynagrodzenie.
Umowa o pracę – podstawowa forma zatrudnienia
Umowa o pracę daje pracownikowi wiele uprawnień i narzędzi, które go chronią, dlatego jest popularną formą zatrudnienia. Oznacza to równocześnie więcej obowiązków po stronie pracodawcy. Umowa o pracę daje pracownikowi takie gwarancje, jak:
- wynagrodzenie w kwocie nie mniejszej niż ustawowo ustalona;
- prawo do skorzystania z urlopu i otrzymania zapłaty za dni urlopowe;
- wynagrodzenie chorobowe za okres spędzony w domu podczas choroby.
Rodzaje umów o pracę
Kodeks pracy wskazuje na trzy rodzaje umów o pracę. Kryterium wyróżnienia każdego z nich to czas trwania umowy. Może to być umowa zawierana:
Kodeks pracy określa również maksymalną długość trwania okresu próbnego, który ma na celu sprawdzenie umiejętności nowego pracownika. Może on trwać trzy miesiące. Ten sam pracownik może zostać zatrudniony drugi raz na okres próbny tylko wtedy, gdy ma wykonywać inną pracę. Jeśli będzie wykonywać taką samą pracę, musi upłynąć co najmniej trzy lata od momentu zakończenia poprzedniego okresu próbnego.
Formy zatrudnienia często wybierane – umowy cywilnoprawne
Czas na kolejne formy zatrudnienia, które także są popularne. Umowy cywilnoprawne są często wybieraną opcją zamiast umowy o pracę. Co przemawia za takim rozwiązaniem? Jakie korzyści wiążą się z zastąpieniem umowy o pracę umową cywilnoprawną?
Umowa-zlecenie
Jedną z najbardziej popularnych umów cywilnoprawnych jest umowa-zlecenie. Stronami są tutaj zleceniodawca i zleceniobiorca. Obowiązkiem zleceniobiorcy wynikającym z umowy jest wykonanie czynności prawnej dla zleceniodawcy. W tym miejscu należy zaznaczyć, że nie będzie to odpowiednia forma dla każdego typu współpracy. Jest to bowiem umowa, która nie zakłada obowiązku osiągnięcia konkretnego efektu końcowego, a wyłącznie podejmowanie odpowiednich działań z należytą starannością.
Wynagrodzenie i składki na umowie-zleceniu
Tym, co odróżnia stosunek zlecenia od stosunku pracy, jest również kwestia wynagrodzenia. W przypadku formy zatrudnienia na umowie-zleceniu praca nie musi mieć charakteru odpłatnego. W przypadku gdy strony postanowią, że wykonywanie zlecenia będzie miało charakter odpłatny, zastosowanie znajdą stawki wynagrodzenia minimalnego. Ponadto, umowa-zlecenie podlega obowiązkowemu oskładkowaniu (składki na ubezpieczenie chorobowe są dobrowolne). Umowa tego typu jest najbardziej kosztowną z umów cywilnoprawnych z uwagi na powyżej wskazane wydatki.
Formy zatrudnienia o specyficznym kształcie – umowa o dzieło
W odróżnieniu od umowy-zlecenia forma zatrudnienia oparta na umowie o dzieło będzie odpowiednia, jeśli współpraca zakłada osiągnięcie z góry określonego rezultatu. Umowa zawarta przez wykonawcę i zamawiającego mówi o wykonaniu określonego przez strony dzieła. Jego cechy i warunki są wskazane w umowie. Dzieło to może mieć charakter materialny lub niematerialny. Jest to zatem umowa jednorazowa. Zakończenie współpracy następuje w momencie, gdy zamawiający otrzyma dzieło, którego dotyczyła umowa. Za Zamawiający ma obowiązek wypłaty wynagrodzenia, z tym że nie ma w tym przypadku zastosowania stawka minimalna. Umowa o dzieło nie wiąże się też z ubezpieczeniem społecznym ani zdrowotnym.
Umowa agencyjna
Umowa agencyjna jest umową nazwaną, którą regulują przepisy Kodeksu cywilnego. Przy tej formie zatrudnienia agent zobowiązany jest do podejmowania działań na rzecz przedsiębiorcy. W zależności od zasad działania agenta może to być umowa o dwojakim charakterze. Czasem agent ma uprawnienia wyłącznie do pośredniczenia pomiędzy przedsiębiorcą a jego klientami w zawieraniu umów. Drugim rodzajem umowy agencyjnej jest umowa agencji przedstawicielskiej. W tym przypadku agentowi przekazane zostaje prawo do zawierania umów w imieniu zlecającego.
Formy zatrudnienia menedżera, czyli umowa kontraktowa
Kontrakt menedżerski (inaczej nazywany umową kontraktową) jest umową nienazwaną. Zawierany jest pomiędzy zarządzającym (pełniącym funkcję menedżera) a powierzającym zarząd, który zleca mu pełnienie tej funkcji. Menedżer, który ma odpowiednie kwalifikacje, wykonuje obowiązki w imieniu zarządzającego. Robi to w taki sposób, by przynieść mu jak największe korzyści i zapewnić rozwój. W tej formie nie ma sztywnych ram w kwestii charakteru podejmowanych działań.
Inne formy zatrudnienia
Poza formami zatrudnienia opartymi na umowie cywilnoprawnej możliwe są również inne rodzaje zatrudnienia.
Samozatrudnienie
Samozatrudnienie to inaczej współpraca na zasadzie B2B. Ten skrót w języku angielskim oznacza „business-to-business”, czyli formę zatrudnienia, w której w kooperację wchodzą dwa podmioty będące przedsiębiorcami. Taki układ współpracy pozwala na wykonywanie pracy przez osobę fizyczną w ramach prowadzonej przez nią jednoosobowej działalności gospodarczej na podstawie umowy zawieranej z inną firmą. Pracownik działa tutaj na własny rachunek i nie korzysta z ochrony Kodeksu pracy.
Formy zatrudnienia ochotników, czyli wolontariat
Wolontariatem jest w potocznym rozumieniu praca ochotników bez wynagrodzenia. Tak też rozumie wolontariat ustawa regulująca tę materię. Wolontariusz działający na podstawie umowy o wolontariat może świadczyć na rzecz m.in. organizacji pozarządowych czy kościelnych. Taka forma zatrudnienia nie daje pracownikowi żadnych praw przewidzianych przepisami Kodeksu pracy.
Staż i praktyki
Staże można podzielić na:
- odbywane w trakcie studiów;
- mające miejsce po ich edukacji wyższej;
- staż z urzędu pracy.
Z reguły staże mają charakter odpłatny. Praktyki zawodowe odróżnia od stażu to, że z reguły trwają krócej i mają charakter nieodpłatny. Najczęściej nawiązanie współpracy w ramach praktyk odbywa się na zasadzie umowy trójstronnej (prócz osoby zatrudniającej i praktykanta jest też podmiot trzeci, który kieruje na praktykę, np. szkoła czy uczelnia).
Formy zatrudnienia – którą wybrać?
Przed podjęciem decyzji o tym, która z form zatrudnienia będzie najbardziej odpowiednia, strony powinny wziąć pod uwagę każde z dostępnych rozwiązań, rozważając ich plusy i minusy. Pracownik szukający stabilizacji, któremu zależy na stałym wymiarze pracy i możliwości korzystania z praw pracowniczych (którymi są np. urlop rodzicielski, prawo do urlopu wypoczynkowego czy chorobowego), chętniej wybierze umowę o pracę. Inaczej wygląda sytuacja osób, które nie lubią sztywnych ram pracy i długoterminowych zobowiązań. W takim przypadku najlepszą z form zatrudnienia będzie dla nich umowa cywilnoprawna lub B2B.
Formy zatrudnienia w Polsce to dość szeroki temat, a każdy rodzaj ma swoją specyfikę. To, o czym napisaliśmy, to nie tylko teoria, ponieważ wybór przekłada się na sposób, w jaki strony ze sobą współpracują. Po lekturze możesz już rozważyć, który ci najbardziej odpowiada jako pracodawcy lub pracownikowi.
- Umowa o pracę a umowa zlecenie
- Umowa o pracę i umowa zlecenie u innego pracodawcy 2024
- Jak złożyć wypowiedzenie umowy o pracę?
- Wypowiedzenie umowy o pracę bez okresu wypowiedzenia
- Umowa zlecenie a ciąża
