Na przełomie lat 20. i 30. XX wieku doszło do największego kryzysu gospodarczego w historii kapitalizmu. Miało to miejsce w latach 1929-1933. Początek wielkiego kryzysu miał miejsce w Stanach Zjednoczonych, jednak szybko rozprzestrzenił się na cały świat.
Bez wątpienia lata 1929-1933, czyli czas wielkiego kryzysu, były najtrudniejsze ekonomicznie dla kapitalizmu. Początek załamania gospodarki światowej miał miejsce 24 października 1929 roku. Wówczas na nowojorskiej giełdzie Wall Street doszło do spadku wartości praktycznie wszystkich akcji. Dzień ten zapisał się w historii jako czarny czwartek, który rozpoczął największy kryzys w historii kapitalizmu.
Tło dla wielkiego kryzysu w Ameryce
Warto uwzględnić tło historyczne i społeczne wielkiego kryzysu. Świat znajdował się świeżo po zakończeniu I wojny światowej. Minęła od niej niewiele ponad dekada i na rynku można było obserwować dynamiczny wzrost gospodarczy. Na giełdzie panowała hossa. Europa odbudowywała się po trudach wojny, jednak prowadzone to było w oparciu o zaciągane w USA kredyty. Pieniądze płynęły do Europy, zadłużenie europejskich państw rosło, a bezrobocie wciąż pozostawało na wysokim poziomie. Trudna sytuacja była m.in. w Niemczech, które nie miały kapitału pozwalającego na spłatę odszkodowań wojennych. Francja zajęła wówczas uprzemysłowione i bogate Zagłębie Ruhry. Spowodowało to dodatkowy wzrost bezrobocia za naszą zachodnią granicą i niepokoje społeczne.
Pierwsze poważne problemy na rynku zaczęły się pojawiać już w 1928 roku. Świat znajdował się w procesie industrializacji, a jednym z krajów napędzających gospodarkę były Stany Zjednoczone. Bardzo dobrze prosperował tamtejszy przemysł motoryzacyjny. Produkcja samochodów był na tyle ważna, że w latach 1923-39 odpowiadała aż za 46% dochodu narodowego. Postępował rozwój technologii, jednak z czasem zauważalna była pogłębiająca się recesja. Ekonomiści zaczęli dostrzegać realne zagrożenia związane ze spadkiem produkcji i z niedostatecznym zbytem produktów. To sprawiało, że w magazynach gromadzono większe ilości światowych zapasów różnych towarów. To prowadziło do zmniejszenia ich wartości, ze względu na brak zapotrzebowania. Pierwsze oznaki wielkiego kryzysu były widoczne na rynku budowlanym. Zaczęto wstrzymywać roboty publiczne, a ceny materiałów rosły. Tym samym zmalało zapotrzebowanie na pracowników budowlanych. Pojawiała się większa grupa bezrobotnych wśród pracowników fizycznych, a ludzie nie mieli zbyt wielu alternatyw. Sytuacji nie poprawiał fakt, że różnica między klasą bogatą i biedną zwiększała się, zamiast się zmniejszać. Na rynku wystąpiła nadpodaż towarów, zadłużenie rosło i ostatecznie doszło do największego załamania gospodarczego we współczesnej historii i w dobie kapitalizmu.
Czym był wielki kryzys gospodarczy?
Mianem wielkiego kryzysu gospodarczego określa się ogólnoświatową zapaść większości dziedzin gospodarki, która miała miejsce w latach 1929-1933. Oficjalnie nie dotknęło to ZSRR, choć uznaje się, że skutki kryzysu odczuły również socjalistyczne republiki ze Związkiem Radzieckim na czele. Za oficjalny początek, czy też za moment ujawnienia się kryzysu finansowego, uznaje się dzień 24 października 1929 roku. Wówczas w Nowym Jorku większość cen akcji firm notowanych na giełdzie zaczęła spadać. Ceny malały. Konsekwencją tego były liczne bankructwa i zadłużenia przedsiębiorców. Rozpoczęło się w Stanach Zjednoczonych, jednak bardzo szybko przechodziło to również na inne kraje. Ułatwiał to fakt, że świat wciąż próbował wygrzebać się z powojennego ładu.
Według oficjalnych danych, na całym świecie pracę straciły miliony ludzi. Do jednego z największych wzrostów bezrobotnej siły roboczej doszło w Ameryce, gdzie szybko bezrobocie sięgnęło ponad 30%. Produkcja była w fazie wyhamowania i dla przykładu w Polsce i w USA zmalała nawet o 50%. Bardzo poważnie krach odcisnął się na rolnictwie. Sektor rolny był w poważnym załamaniu, co wpływało na problemy z dostępnością żywności i ich wysokimi cenami, co dodatkowo napędzała inflacja. Pierwsza poprawa sytuacji gospodarczej po kryzysie 1929 roku nastąpiła dopiero w 1933 roku. Nie jest wykluczone, że przebieg kryzysu gospodarczego w Stanach Zjednoczonych można było skrócić, jednak zbyt późno wprowadzono niezbędne reformy, a także pogłębiono kryzys poprzez wymienialność walut na złoto (np. dolara na złoto). Spowodowało to deficyt handlowy, ponieważ w wyniku niewystarczającego napływu zagranicznego kapitału, rezerwy złota w bankach centralnych malały. Aby minimalizować ryzyko wystąpienia kryzysu, podnoszono stopy procentowe, co obniżało podaż kredytów.
Przyjmuje się, że wielki kryzys ekonomiczny dotarł do Europy dopiero w 1931 roku, choć jego pierwsze skutki odczuwane były już na przełomie lat 1929 i 1930.
Jak wyglądał wielki kryzys w Polsce?
W Polsce skutki kryzysu były odczuwalne znacznie dłużej. Według zgromadzonych danych, w okresie od 1929 do 1935 roku w naszym kraju zanotowano spadek produktu krajowego brutto aż o 52%. Przez te wszystkie lata zwlekano z interwencją państwa, licząc na to, że w drugiej połowie lat trzydziestych sytuacja sama się unormuje. Na szczęście w 1935 roku zdecydowano się do walki z kryzysem zaangażować również instrumenty państwowe. Wcześniej polityka gospodarcza Polski skupiała się przede wszystkim na wymienianiu polskiej waluty na złoto. Powodowało to kryzys walutowy, ponieważ na rynku była mniejsza podaż pieniądza. Gdy zaczęła spadać produkcja, to pojawił się problem inflacyjny z tendencjami deflacyjnymi. Popyt na określone towary i usługi spadał, w magazynach zalegały produkty, a ludzie tracili pracę. Płaca tych, którzy ją zachowali, również nie była na wysokim poziomie. W Polsce skupiano się na odbudowie silnej waluty, a w krajach sąsiednich na zbrojeniu się. Skutki tego można było zaobserwować już w 1939 roku, gdy wybuchła II wojna światowa.
Jak wyglądał przebieg kryzysu w USA?
Podczas kryzysu w Ameryce bardzo szybko spadała konsumpcja. Mniej stabilne przedsiębiorstwa zaczęły upadać, a bezrobocie drastycznie rosło. Kryzys dotyczył praktycznie każdej dziedziny gospodarki. Powodowało to niepokojące zjawisko deflacji, czyli spadku cen na rynkach. Upadające podmioty gospodarcze nie były w stanie spłacać zobowiązań, przez co podaż pieniądza na rynku malała. Co ciekawe, w dobie kryzysu aż 20% banków w Ameryce upadło. PKB krajowe spadło o 45%. Inwestycje w 1932 roku w porównaniu z czasem sprzed krachu zmalały ponad pięciokrotnie. Wówczas blisko 25% ludzi w USA cierpiało na niedożywienie. Prezydent Hoover nie był w stanie zaradzić pogłębiającym się problemom. Jego administracja uważała, że wkład państwa w odbudowę gospodarki mogło powodować jeszcze większy krach na giełdzie. Zgodnie z tym przekonaniem, gospodarka sama powinna powrócić do normy. Z czasem jednak interwencjonizm się pojawił i dotyczył m.in. większych ceł na produkty importowane do USA. Automatycznie przełożyło się to na mniejszy eksport z krajów europejskich. Tym samym odpowiedziała Europa. Na rynku pracy pojawiły się spore tąpnięcia. W efekcie wielkiego kryzysu nastąpiła obniżka płac, a budżet państwa był niewydolny w zakresie wypłacania zasiłków dla bezrobotnych. Wszystko dlatego, że ich liczba znacznie wzrosła.
Łagodzenie skutków wielkiego kryzysu w USA
Jednym z działań prowadzących do złagodzenia skutków kryzysu w Ameryce było wprowadzenie Nowego Ładu Gospodarczego. Był to program reform z zakresu ekonomii i socjologii, który uwzględniał interwencjonizm państwowy. Polegał on na tym, że zaczęto stawiać na inwestycje publiczne i zatrudniać do nich osoby bezrobotne. Za wprowadzenie tych reform odpowiadał prezydent Franklin Delano Roosevelt. Jego celem była nie tylko odbudowa gospodarki do poziomu z 1929 roku. Miał prowadzić też wygenerowania większych wzrostów, dzięki polityce nowego ładu. Administracja prezydenta zdecydowała się powołać specjalne zespoły robocze, które miały przygotowywać projekty skutecznej walki z kryzysem.
Ostatecznie problemy udało się przezwyciężyć i z czasem gospodarka światowa zaczęła się odbudowywać. Jak się okazało, nie na długo. Wszystko dlatego, że zaledwie kilka lat po wyjściu z wielkiego kryzysu ekonomicznego, doszło do załamania geopolitycznego i wybuchu II wojny światowej. Ta pociągnęła za sobą kolejne problemy ekonomiczne i lata recesji gospodarczej, spadek populacji i dewaluację walut. Po zakończeniu II wojny światowej na świecie przez kilkadziesiąt lat utrzymywał się względny spokój, co przekładało się także na gospodarkę. Problem zaczął wracać w 2020 roku, gdy wybuchła pandemia koronawirusa oraz w 2022 roku, gdy wybuchła wojna na terenie Ukrainy, wywołana przez Rosjan. Skutki ekonomiczne tego kryzysu możemy odczuwać przez lata.
- Recesja gospodarcza, czyli okres stagnacji w gospodarce. Czy recesja jest równoznaczna z głębokim kryzysem?
- Kryzys gospodarczy – czym jest, czy grozi światu w 2024? Jak wyglądał Wielki Kryzys? O prognozach ekonomistów i nie tylko
- Kryzys energetyczny 2024 – przyczyny, wzrost cen. Jak sobie poradzić?
- Recesja na świecie 2024 – czy kryzys jest nieunikniony? Fakty i głosy ekonomistów
- Spowolnienie gospodarcze a inflacja. Co oznaczają i czym są spowodowane? Jak wpływają na stan finansów?
