Gospodarka rynkowa charakteryzuje się cyklicznością. Oznacza to, że po okresie dynamicznego wzrostu nastąpi spowolnienie gospodarcze. Nie jest ono jednak tym samym co recesja, czy głęboki kryzys. To zjawisko naturalne, które wcale nie musi oznaczać poważnych problemów.
Spowolnienie gospodarcze to termin stosowany w makroekonomii na określenie okresu, w którym doszło do wyhamowania wzrostu gospodarczego w stosunku do pomiaru z poprzedniego odcinka czasu. Co ważne, owo spowolnienie nie oznacza, że odnotowano dane negatywne, a jedynie wartości zmniejszone. Przykładem spowolnienia może być sytuacja, gdy jednego roku tempo wzrostu jest na poziomie 5%, a kolejnego na poziomie 4,5%. Poziom dobrobytu w danym państwie znajduje odzwierciedlenie w wartości wskaźnika, jakim jest produkt krajowy brutto (PKB). Parametr ten informuje o tempie wzrostu gospodarczego, a zatem także o ewentualnym spowolnieniu. Jaki ma jednak związek z potencjalnym kryzysem?
Spowolnienie gospodarcze i wzrost gospodarczy
Jak wspomnieliśmy, spowolnienie i wzrost gospodarczy to wzajemnie przeplatające się zjawiska. Spowolnienie często mylone jest z recesją lub traktowane na równi z kryzysem gospodarczym. Czy słusznie? Spowolnienie gospodarcze może być pierwszym krokiem na drodze do recesji, jednak wcale nie musi do niej prowadzić. Spadający wskaźnik polskiej gospodarki spowodowany jest agresją Rosji na Ukrainę – już w marcu tego roku pojawiły się opinie, że sytuacja za naszą wschodnią granicą przyniesie konsekwencje gospodarcze, a jedną z nich będzie spowolnienie wzrostu PKB w 2022 oraz 2023 roku. Ekonomiści tłumaczyli wówczas, że ostateczny wynik będzie uzależniony od liczby osób przybywających do Polski z Ukrainy, a także od sposobu wykorzystania środków z Krajowego Planu Odbudowy. Polski Instytut Ekonomiczny wskazał na trzy kluczowe czynniki decydujące o tempie wzrostu PKB:
- osłabienie eksportu – wpływ będzie miało np. przerwanie handlu z Rosją i Ukrainą;
- zmniejszenie inwestycji przedsiębiorstw – słabszy rozwój przemysłu krajowego oraz znacznie mniej inwestycji zagranicznych;
- zmiany poziomu konsumpcji – napływ migrantów może nieco zaburzyć statystyki wzrostu gospodarczego (zmniejszenie wydatków polskich rodzin będą mogły w pewnym stopniu rekompensować wydatki społeczności z Ukrainy).
Spowolnienie gospodarcze w 2022 roku
Rok 2021 zapisał się w historii polskiej gospodarki jako okres rosnącego PKB. Z danych GUS wynika, że wartość krajowego produktu brutto sięgnęła wysokości 5,7%. Jak wyjaśniają ekonomiści, z poprzednim spektakularnym wzrostem PKB mieliśmy do czynienia w roku 2007. I choć powinien być to powód do radości, eksperci studzą emocje – poprzeczka ustawiona była nisko, a to z uwagi na kryzys, z jakim mieliśmy do czynienia w 2020 roku (spowodowany pandemią koronawirusa). To tzw. efekt niskiej bazy. Mało optymistycznie wyglądają także prognozy na rok 2022 oraz 2023. Ekonomiści zauważają, że polską gospodarkę czeka spowolnienie. Mówią o tym eksperci z poszczególnych banków – ekonomiści z mBanku mówią o PKB na poziomie 4%, o podobnych wynikach wspominają pracownicy banku Santander. Jako widoczne objawy potwierdzające taki rozwój wypadków wymieniają m.in.:
- zahamowanie wzrostu wydatków konsumpcyjnych (tu przyczyną jest inflacja);
- spowolnienie na rynkach inwestycyjnych spowodowane wzrostem cen materiałów budowlanych.
Jeśli prognozy te sprawdzą się, będziemy mieli do czynienia ze spowolnieniem gospodarczym – tempo wzrostu gospodarczego będzie niższe niż przez trzy lata poprzedzające wybuch epidemii COVID-19. Problemem są też zaburzenia popytu, ponieważ mimo wzrostu średniego wynagrodzenia inflacja znacznie ogranicza możliwości gospodarstw domowych. Trzeba ciąć wydatki i rezygnować z konsumpcji. Ekonomiści z BOŚ Banku podkreślają, że zawodzi jeden z najważniejszych czynników napędzających gospodarkę, którym jest właśnie konsumpcja.
Spowolnienie gospodarcze a inflacja
W dyskusjach o spowolnieniu gospodarczym często powraca temat inflacji, która w ostatnim czasie osiągnęła rekordowe wartości. To właśnie zjawisko inflacji odpowiada za spowolnienie gospodarcze. Dlaczego wzrost cen wciąż utrzymuje się na wysokim poziomie? Minister finansów tłumaczy, że powodów jest wiele, a część z nich to jeszcze pokłosie pandemii. Mowa przede wszystkim o zachwianych łańcuchach dostaw, wyższych cenach surowców i kosztach transportu. Do tego dochodzą różne czynniki krajowe i wojna w Ukrainie, rosnące ceny ropy czy węgla. Magdalena Rzeczkowska podkreśla również, że Polska jest krajem zależnym od innych gospodarek światowych. Także pozostałe kraje Unii Europejskiej zmagają się z inflacją, a wzrost cen w USA bije rekordy. Rozwiązania przez rząd nazywane tarczą antyinflacyjną mają łagodzić skutki inflacji. Jak tłumaczy minister Rzeczkowska, w momencie rezygnacji z tego narzędzia inflacja znów skoczy.
Spowolnienie gospodarcze – scenariusz dla Polski
Kierownik zespołu makroekonomii w Polskim Instytucie Ekonomicznym zaznacza, że w najbliższym czasie polską gospodarkę czeka lekkie spowolnienie, na co wpływ ma przede wszystkim inwazja Rosji na Ukrainę. Rybacki zaznacza również, że przez najbliższe dwa lata będzie nam towarzyszyć wysoka inflacja. Do spowolnienia przyczynią się niedobory towarów, osłabienie eksportu, zmniejszająca się ilość inwestycji prywatnych. Zmniejszenia inflacji ekspert spodziewa się dopiero w 2023, jednak jej powrotu do poziomu tolerowanego, dopiero na przełomie lat 2023 i 2024. Przyczyn zahamowania rozwoju gospodarczego nie można upatrywać jedynie w aktualnych wydarzeniach w Ukrainie. Jego początków należy szukać w okresie poprzedzającym napaść Rosji. Biuro Inwestycji i Cykli Ekonomicznych wskazuje, że spowolnienie ma swoje źródło w prowadzonej polityce monetarnej i gospodarczej:
- nadmiernym stymulowaniu popytu krajowego;
- opóźnionej reakcji NBP na wzrost inflacji;
- wprowadzaniu zmian w systemie podatkowym bez wcześniejszego przygotowania;
- wprowadzaniu zmian negatywnie odbijających się na działalności przedsiębiorców (podnoszenie kosztów).
Co o spowolnieniu mówią specjaliści Crédit Agricole?
Ekonomiści z Crédit Agricole również są zgodni co do opinii o czekającym spadku dynamiki PKB. Jako główne przyczyny spowolnienia tempa gospodarczego kraju wymieniają:
- spowolnienie konsumpcji spowodowane wysoką inflacją;
- wyhamowanie inwestycji spowodowane wysokimi stopami procentowymi i rosnącą niepewnością z powodu konfliktu zbrojnego za wschodnią granicą;
- ograniczenie eksportu, którego przyczyną jest pogorszenie sytuacji u zagranicznych partnerów handlowych Polski.
Na podstawie obserwacji ekonomiści mogą prognozować kolejne podwyżki stóp procentowych przez Radę Polityki Pieniężnej, które miałyby zakończyć się we wrześniu 2022.
Spowolnienie gospodarcze oczami minister finansów
W czerwcu, podczas Europejskiego Kongresu Finansowego, minister finansów mówiła o spowolnieniu gospodarczym w kraju oraz bieżących działaniach rządu. Zapowiedziała, że rząd zamierza podchodzić ostrożniej do nowych wydatków publicznych. Tłumaczyła również, iż deficyt wynika z wydatków ponoszonych w związku z udzielaniem pomocy uchodźcom oraz prób chronienia rodaków przed drastycznie rosnącymi cenami. Kolejne lata mają być pod tym względem spokojniejsze, a wydatki mniejsze, co powinno sukcesywnie poprawiać sytuację fiskalną. Rzeczkowska oświadczyła, że zgodnie z planami ma zamiar spłacać dług sektora instytucji rządowych i samorządowych, aby w 2025 spadł poniżej 50% PKB. Według minister spowolnienie gospodarcze pomoże w walce z inflacją, która miałaby zacząć spadać.
Spowolnienie gospodarcze a recesja
Pojęcia spowolnienia gospodarczego i recesji stosowane są często wymiennie, jednak oba zjawiska nie są tym samym. Warto przypomnieć, że recesja gospodarcza jest spadkiem aktywności gospodarczej, która objawia się obniżeniem PKB, wartości usług i towarów, a stan taki musi trwać przynajmniej przez dwa następujące po sobie kwartały. Recesja uznawana jest za pierwszą fazę cyklu koniunkturalnego. Duża recesja nazywana jest depresją, a jej nieodłączny element stanowi znaczny spadek produkcji. Czy Polskę czeka recesja, czy spowolnienie, a może głęboki kryzys gospodarczy? Zdania są podzielone, analitycy są jednak zgodni co do tego, że kraj czeka schłodzenie koniunktury. Wielu ekonomistów uważa, że jedynie recesja jest w stanie zatrzymać dalszy wzrost inflacji. Obawy o znaczne pogorszenie sytuacji gospodarczej zwiększa skala spowolnienia, które już odnotowano w Chinach i USA. Jak łatwo zauważyć jest to globalny problem. Czy nastąpi recesja na świecie? 2022 jest rokiem, który może przynieść jeszcze więcej zawirowań nawet wśród największych gospodarek.
Spowolnienie gospodarcze a stagflacja
Stagflacja to kolejne zjawisko ekonomiczne wiążące się ze spowolnieniem gospodarczym. To połączenie stagnacji w gospodarce oraz wysokiej inflacji. Jak łatwo się domyślić, to zjawisko niekorzystne dla gospodarki. Przykładem stagflacji na świecie były wydarzenia w USA w latach 70. XX wieku, kiedy Stany Zjednoczone zaczęły borykać się z ogromnym kryzysem finansowym i dwucyfrowym bezrobociem. Skutkami stagflacji jest wzrost bezrobocia, cen, a także spadek wartości waluty krajowej. Społeczeństwo zmaga się nie tylko z bezrobociem, lecz także z niestabilnością zatrudnienia, trudnościami ze spłatą różnego rodzaju zobowiązań. Zatrzymanie stagflacji nie jest prostym zadaniem – obniżka stóp procentowych mogłoby ożywić gospodarkę, spowodowałoby jednak wzrost cen. Podwyższenie stóp procentowych spowodowałoby zaś obniżenie inflacji, ale pogłębiłoby stagnację.
Spowolnienie gospodarcze jest zjawiskiem naturalnym, które może, ale nie musi prowadzić do poważniejszych konsekwencji. Czy Polska odnotuje jedynie okres stagnacji, z którego wyjdzie obronną ręką, czy grozi jej recesja lub głębszy kryzys? Eksperci są podzieleni, jednak zgodni co do jednego – wszystkich czekają trudniejsze czasy.
- Recesja gospodarcza, czyli okres stagnacji w gospodarce. Czy recesja jest równoznaczna z głębokim kryzysem?
- Recesja w Polsce 2024 – możliwy scenariusz, czy nieuzasadnione obawy? Co mówią eksperci?
- Kryzys gospodarczy – czym jest, czy grozi światu w 2024? Jak wyglądał Wielki Kryzys? O prognozach ekonomistów i nie tylko
- Czy grozi nam recesja? Spowolnienie gospodarcze jest raczej nieuniknione
- Recesja na świecie 2024 – czy kryzys jest nieunikniony? Fakty i głosy ekonomistów