Popyt stanowi istotną kategorię ekonomiczną. To podstawowe zagadnienie, które powinno być znane każdemu uczestnikowi rynku. Podpowiadamy, czym jest popyt i podaż, co je kształtuje, jak wygląda krzywa popytu oraz jakie zjawiska wiążą się z popytem!
Mianem popytu określa się ilość dóbr i usług, jaką nabywcy są w stanie nabyć w danym momencie i za określoną cenę. Prawo popytu jest jednym z podstawowych determinantów współczesnej ekonomii. Z pojęciem popytu nierozerwalnie wiąże się pojęcie podaży. Sprawdź, co warto wiedzieć na ten temat!
Popyt – definicja
Mianem popytu określa się daną ilość dóbr i usług, jaką nabywcy są w stanie kupić przy określonej cenie produktu i w określonym czasie. Co do zasady, popyt jest ściśle uzależniony od kwoty, którą dostawcy liczą sobie za określone dobro. Wzrost ceny powoduje spadek popytu na dany produkt lub usługę. Zazwyczaj zasada ta działa również w odwrotnym kierunku, a więc im cena jest niższa, tym skłonność nabywcza konsumentów jest wyższa. Prawidłowość tę określa się mianem prawa popytu, które znajduje odzwierciedlenie w obrazie krzywej popytu.
Popyt indywidualny i rynkowy
Określenia popytu używa się zarówno w odniesieniu do indywidualnych jednostek, jak i do ogółu nabywców. W pierwszym przypadku mowa o popycie indywidualnym, a w drugim o popycie rynkowym. Popyt rynkowy jest zatem sumą popytów indywidualnych. Przyjmując jeszcze większą skalę, można wyróżnić pojęcie popytu globalnego. W tym przypadku mowa o popycie zgłaszanym na wszystkie dobra i usługi lub ich określone grupy ze strony wszystkich nabywców.
Krzywa popytu
Krzywą popytu obrazuje się na wykresie, gdzie jedna oś odzwierciedla jednostkową cenę danego dobra, a druga oś określa wielkość popytu na dany towar. Krzywa ta cechuje się ujemnym nachyleniem.
Ważne jest, aby posiadać umiejętność odróżnienia terminów: „wielkość popytu” od „popytu”. Wielkość popytu (rozmiar popytu) to konkretna ilość dobra, jaką konsument chce i ma możliwość nabyć przy określonej cenie. Popyt to natomiast prawidłowość rozumiana ogólnie, jako obraz całej krzywej.
Popyt i podaż – różnice, cena równowagi rynkowej
Podaż jest pojęciem odwrotnym do popytu. Mianem tym określa się ilość dóbr i usług, jaką producenci są w stanie wyprodukować, a sprzedawcy sprzedać przy zachowaniu określonej ceny w ściśle określonym czasie.
Krzywa podaży wygląda odwrotnie od krzywej popytu. W tym przypadku, co do zasady, im cena wyższa, tym skłonność produkcyjna wyższa i na odwrót – im cena niższa, tym skłonność produkcyjna maleje.
Punkt przecięcia się krzywych popytu oraz podaży, a wiec moment zrównania popytu z podażą, nazywa się równowagą rynkową. Cena równowagi rynkowej, a więc cena znajdująca się dokładnie w miejscu przecięcia linii wykresów popytu i podaży, określana jest też jako cena oczyszczająca rynek ze wszelkich nadwyżek towarowych. Każda inna cena będzie powodowała wystąpienie braku równowagi na rynku – nadwyżki podaży nad popytem (stanu nadwyżki dóbr na rynku) lub nadwyżki popytu nad podażą (stanu niedoboru dobra na rynku).
Determinanty kształtujące popyt
Podstawową determinantą kształtującą popyt jest cena. Co do zasady, im jest ona wyższa, tym popyt niższy i na odwrót. Prawidłowość tę można z łatwością zaobserwować na wykresie krzywej popytu. Okazuje się jednak, że istnieje szereg innych czynników, które wpływają na wygląd rzeczywistego popytu. Nazywa się je pozacenowymi determinantami kształtującymi popyt. Wśród nich wylicza się między innymi:
- dochód;
- ceny dóbr substytucyjnych;
- ceny dóbr komplementarnych;
- gusty i preferencje nabywców;
- liczbę ludności;
- strukturę ludności według płci;
- strukturę ludności według wieku;
- sytuację gospodarczą kraju;
- oczekiwania konsumentów co do zmian cen i dochodów w przyszłości.
Pozacenowe determinanty popytu kształtują funkcję ceny dobra. Z uwagi na kierunek zmian, mogą one sprawić, że krzywa popytu ulegnie przesunięciu w lewo, co będzie oznaczało, że popyt spadnie, lub w prawo, co będzie świadczyło o wzroście popytu.
Paradoksy popytu: Giffena, Veblena, spekulacyjny, owczego pędu
Jak już wcześniej wspomnieliśmy, zazwyczaj wielkość popytu jest ściśle uzależniona od kształtu obecnej ceny danego dobra i co do zasady im ta cena jest wyższa, tym popyt jest niższy. Zasada ta działa również w odwrotnym kierunku, a więc wraz ze spadkiem ceny wzrasta ilość dóbr i usług, które konsumenci chcą lub są w stanie nabyć.
Okazuje się jednak, że na rynku można zaobserwować nietypowe sytuacje, kiedy konsumenci są skłonni zwiększać swoje zapotrzebowanie na konkretne dobra i usługi pomimo, iż ich cena wzrasta. Nazywa się je paradoksami, a najpopularniejszymi z nich są te opisane przez Giffena i Veblena oraz paradoks zwany spekulacyjnym.
Paradoks Giffena
Robert Giffen był angielskim ekonomistą. Podczas swojego pobytu w Irlandii zaobserwował on pewien paradoks. Odnosił się on do niskich zbiorów zbóż, które przyczyniły się bezpośrednio do wzrostu cen chleba. Wbrew dotychczas funkcjonującym teoriom sytuacja ta nie spowodowała spadku konsumpcji, a stało się wręcz odwrotnie – im chleb był droższy, tym jego spożycie rosło.
Naukowiec znalazł wyjaśnienie dla tej sytuacji. Chleb dla Irlandczyków stanowił podstawowy produkt żywieniowy. Wzrost jego cen uniemożliwił im zakup innych dóbr, na przykład mięsa, więc ludność zaczęła kupować coraz więcej chleba, który był coraz droższy, ale cały czas tańszy od innych dóbr.
Paradoks Veblena
Thorstein Veblen był amerykańskim ekonomistą i socjologiem o norweskich korzeniach. Zaobserwował on anomalie powszechnie funkcjonującego prawa popytu. Zgodnie z nią zamożne klasy społeczne na wzrost cen dóbr luksusowych reagują niespodziewanym wzrostem chęci ich zakupów.
Paradoks spekulacyjny
Paradoks spekulacyjny to kolejny przykład anomalii w kształtowaniu się tradycyjnych krzywych popytu i podaży. W tym przypadku, kiedy ceny pewnych dóbr lub usług zaczynają rosnąć, ich konsumenci, spodziewając się dalszych wzrostów w przyszłości, nabywają ich podwyższone ilości.
Efekt owczego pędu
Mianem tak zwanego efektu owczego pędu określa się kolejny paradoks dotyczący kształtowania się popytu na dany towar lub usługę. W tym przypadku panująca moda zwiększa popyt, a ten zachęca sprzedawców i producentów do podnoszenia ceny. Pomimo tego konsumenci nie decydują się zrezygnować z dokonywania zakupów.
Dobrym przykładem wykorzystania efektu owczego pędu było postępowanie Steve’a Jobs’a, który wyprodukował iPhone’a, a następnie za pomocą narzędzi marketingowych wykreował modę na jego posiadanie. Konsumenci podążając za panującymi trendami chętnie nabywali telefony, pomimo iż te miały podobną funkcjonalność i wygląd do tańszych modeli dostępnych na rynku.
Jak osiągnąć kompromis pomiędzy popytem a podażą?
Kompromisem pomiędzy interesami nabywców i sprzedawców jest cena równowagi rynkowej. Osiągnięcie jej w praktyce okazuje się jednak trudnym zadaniem, ponieważ interesy sprzedawców i nabywców bardzo się od siebie różnią. Pierwsi chcą sprzedawać jak najdrożej, aby jak najwięcej zarobić, a drudzy pragną kupić jak najtaniej, aby zwiększyć swoją siłę nabywczą. Pewnym rozwiązaniem okazuje się istnienie na rynku konkurencji. Zbyt wysoka cena dóbr i usług u jednego sprzedawcy zmusza nabywców do zainteresowania się ofertą innych sprzedawców, którzy oferują produkty lub usługi identyczne lub o zbliżonych parametrach, ale w niższej cenie. Istnienie wolnej konkurencji zmusza więc sprzedawców do dostosowywania stosowanej polityki cenowej do panujących na rynku cen.
Popyt jest jedną z reguł, na podstawie której funkcjonuje rynek. Określa on ilość dóbr i usług, jakie są w stanie w konkretnym momencie i po danej cenie nabyć konsumenci. Co do zasady, im cena ta jest wyższa, tym popyt jest niższy. Istnieją jednak pewne wyjątki od tej reguły.
- Krzywa Laffera – wpływ podatków na dochody budżetu państwa
- 5 sił Portera – analiza atrakcyjności sektora kluczem do dominacji na rynku. Poznaj model Portera
- Dobra komplementarne a dobra substytucyjne. Definicje, różnice
- Dumping – na czym polega i dlaczego jest objawem nieuczciwej konkurencji?
- Cykl życia produktu – czym jest i jakie fazy się na niego składają?
