VAT to najbardziej popularny podatek w kraju nad Wisłą. Żadna inna danina nie stanowi też w takim stopniu o wpływach do budżetu państwa. Jakie są jego stawki? Przekonaj się, jak naliczać VAT w Polsce!
Na pierwszy rzut oka mogłoby się wydawać, że kwestia podatku VAT nie jest zbyt skomplikowana, a stawki są jasne. Czy aby jednak na pewno tak jest? W rzeczywistości ta danina pośrednia zawiera w sobie pewne niuanse i uwarunkowania, którym warto się bliżej przyjrzeć. Sprawdź rozmaite aspekty tego rozwiązania, począwszy od jego definicji, a skończywszy na katalogu różnych stawek podatkowych.
Definicje i historia VAT
Omawiana danina miała swój początek w Niemczech. Jej twórcą był Carl Friedrich von Siemens, przedsiębiorca. Przedstawił on idee tego rozwiązania w swoich pracach, które były publikowane w latach 20. Za jedną z osób, które położyły podwaliny pod koncepcję tego instrumentu, uważany jest także Maurice Laure, który był ekonomistą pochodzącym z Francji.
Co dokładnie oznacza nazwa VAT? Jest to angielski skrót od wyrażenia „value-added tax”. Innymi słowy, jest to podatek od wartości dodanej. Rozwiązanie to zalicza się do podatków pośrednich. Jego pobranie następuje na różnych etapach obrotu towarami. Dotyczyć może przy tym nie tylko dóbr materialnych, ale także usług.
Jest to także tak zwane rozwiązanie kaskadowe. Co to oznacza? To, że danina nie jest nakładana każdorazowo na kolejnych etapach obrotu. Podatek jest bowiem odpowiednio odliczany, jeżeli został pobrany na którymś z wcześniejszych etapów.
Podatek VAT w Polsce
W Polsce danina ta zaistniała po wprowadzeniu ustawy o podatku od towarów i usług oraz o podatku akcyzowym. Dokument ten w skrócie znany jest również jako ustawa o VAT. Uchwalono ją w grudniu 1993 roku. Przeszło dekadę później dokonana została nowelizacja tego prawa, na co wpływ miał fakt przystąpienia Polski do Unii Europejskiej. Nowelizację uchwalono w marcu 2004 roku.
To właśnie wspomniana ustawa stanowi o tym, kto jest zobligowany do uiszczania daniny i jakie są stawki podatku VAT, od których wyliczana jest kwota podatku należnego. Wskazuje ona też, jakie produkty i usługi podlegają opodatkowaniu.
Co podlega opodatkowaniu według stawek VAT?
Daniną obłożone są różne sytuacje związane z handlem i obrotem rozmaitymi towarami. Zaliczyć do nich można:
- import towarów;
- eksport towarów;
- ich odpłatna dostawa;
- nabycie towarów za wynagrodzeniem na terytorium kraju i w obrębie państw Unii Europejskiej;
- dostawa towarów, również w obrębie państw Unii Europejskiej.
Jak widzisz, są to więc w zasadzie wszystkie możliwe sytuacje, które mogą wiązać się z obrotem handlowym. W ich obrębie wyszczególniane są określone procentowo progi dla różnych towarów i usług, które podlegają opodatkowaniu.
Kto jest płatnikiem podatku od towarów i usług?
Do płatników podatku VAT zalicza się różne grupy. Zobligowane do jego płacenia są zarówno osoby fizyczne jak i prawne, a także jednostki organizacyjne, które nie posiadają osobowości prawnej.
Kto nie jest płatnikiem? Daniny tej nie muszą opłacać organy administracji publicznej. Zwolnione z niego są także urzędy. W tym przypadku zwolnienie dotyczy realizowanych przez nie statutowych działań, do wykonywania których zostały konkretnie powołane. Od tej zasady wyłączone są czynności wykonywane na podstawie umów cywilnoprawnych, które są udziałem urzędów administracji publicznej.
Kiedy powstaje obowiązek podatkowy?
Obowiązek podatkowy dotyczący podatku VAT powstaje w momencie, gdy zostanie wykonana usługa lub, gdy zostanie wydany określony towar. Określają to przepisy znowelizowanej ustawy z marca 2004 roku.
Występują także pewne szczególne sytuacje dotyczące powstania owego obowiązku. W nich moment jego powstania został określony nieco inaczej. Wymienić możemy sześć takich sytuacji. Oto one:
- wystawienie faktury – jeżeli wykonanie danej usługi lub dostawa towaru mają być potwierdzone w ten sposób, obowiązek powstaje właśnie w momencie wystawienia stosownego dokumentu;
- wydanie towaru – jeżeli podatnik wysyła towar do określonego nadawcy lub do odpowiedniej osoby trzeciej, którą tenże nadawca wskazał;
- moment wymagalności opłat – sytuacje związane z importem i prowadzonymi przy tej okazji procedurami celnymi;
- otrzymanie zapłaty za wydany towar przez podatnika;
- powstanie długu celnego – sytuacja dotycząca importu towarów;
- powstanie obowiązku z tytułu importu towarów – moment, gdy dane towary zostają objęte stosowną procedurą celną.
Podstawa opodatkowania w 2026 roku
W przypadku tej daniny podstawą opodatkowania jest obrót. Wedle przepisów ustawowych, rozumiany jest on jako kwota należna z tytułu sprzedaży. Kwota ta jest pomniejszona o wartość należnej daniny. Jako obrót mogą być także zaklasyfikowane:
- subwencja;
- otrzymana dotacja;
- inna dopłata, przedstawiająca analogiczny charakter, która jest związana ze świadczeniem usługi lub dostawą towaru.
Może się także zdarzyć, że w procesie wykonywania rozmaitych czynności, które podlegają opodatkowaniu, nie została określona cena produktu lub usługi. W takiej sytuacji za podstawę przyjmuje się wartość towarów lub usług. Jak jest obliczana? Służą do tego ceny stosowane w obrotach z głównym odbiorcą, które są pomniejszane o kwotę należnego podatku. W przypadku działalności usługowej podstawa to koszt świadczenia usług ponoszony przez podatnika. Gdy mowa o imporcie towarów, podstawę stanowi wartość celna pomniejszona o cło.
Stawki podatku VAT – Polska i Unia Europejska
Warto pamiętać, że wysokość stawek, które mogą obowiązywać w Polsce, jest ściśle skorelowana z wytycznymi unijnymi. Polskie prawo podatkowe od momentu wejścia do wspólnoty europejskiej musi bowiem być odpowiednio dostosowane do zasad regulujących podatki w całej UE. Dyrektywy Unii Europejskiej stanowią, że minimalna wysokość VAT musi wynosić co najmniej 15%. Z kolei górna granica nie jest określona; w tym względzie państwa członkowskie UE mają pełną dowolność. W tej materii kraje wspólnoty podjęły jedynie wiele lat temu nieformalną decyzję o niewprowadzaniu stawek wyższych niż 25% do 2010 roku. Jednak, od tamtego momentu nie ma już żadnych, nawet nieoficjalnych limitów.
Stawki podatku VAT stosowane przez państwa członkowskie są bardzo zróżnicowane. Niektóre kraje stosują podatek w minimalnej wysokości, przewidzianej przez dyrektywę. Zalicza się do nich stanowiący część Beneluxu Luksemburg. Wartość value-added tax w tym kraju to jedyne 15%. Z kolei na Węgrzech funkcjonuje jedna z najwyższych danin. W kraju położonym nad Balatonem płaci się VAT w wysokości aż 27%. Nigdzie indziej na terenie Unii Europejskiej nie da się odnaleźć tak wygórowanej stawki podatku od towarów i usług.
Stawki podatku VAT w Polsce
Podstawowa stawka VAT, która obowiązuje w Polsce, to 23%. Sytuacja taka ma miejsce już od przeszło dekady, dokładnie od 1 stycznia 2011 roku. Wcześniej podstawowa wysokość daniny wynosiła 22%. Ale podstawowa stawka zdecydowanie nie wyczerpuje tematu wysokości podatku VAT nad Wisłą. Niektóre towary i usługi objęte są mniejszymi stawkami. Z kolei innych w ogóle nie dotyczy value-added tax.
Obniżona stawka VAT
Niektóre towary i usługi objęte są odmienną stawką obniżoną. Są to wartości wynoszące odpowiednio 8% i 5%. Do kategorii produktów objętych obniżonymi stawkami zaliczają się między innymi produkty żywnościowe, czasopisma, a także książki. Funkcjonuje także stawka 7%. Dotyczy ona sytuacji, w której nabywca pozyskuje towary od rolnika, który rozlicza się na zasadach ryczałtu. Co do zasady nie jest to tyle stawka VAT, co kwota zwrotu podatku dla rolnika ryczałtowego, który jest zwolniony z value-added tax.
Stawka zerowa, inne uwarunkowania i zwolnienia
Istnieje także zerowa stawka podatku VAT. Ma ona zastosowanie przy wewnątrzwspólnotowej dostawie towarów oraz przy ich eksporcie.
Z kolei, gdy mowa o świadczeniu usług w handlu i gastronomii, podatnik może liczyć na obliczanie VAT od wartości brutto sprzedawanego towaru. Obowiązują wtedy następujące stawki dotyczące określonych towarów:
- towary, które są objęte podstawową daniną w wysokości 23% – 18,7%. wartości brutto;
- towary objęte podstawową wartością wynoszącą 8% – 7,41% wartości brutto;
- podstawowa wartość towarów, która wynosi 5% – 4,76% wartości brutto.
Należy także pamiętać, że pewne czynności są zwolnione z podatku. Jakie? Zaliczają się do nich między innymi:
- usługi medyczne;
- usługi edukacyjne;
- usługi finansowe.
Trudności z ustaleniem stawek i matryce VAT
Jak już wiesz, podstawowa stawka podatku VAT w Polsce wynosi 23% i istnieją też odmienne, obniżone stawki. Jak dowiedzieć się, jaka wartość dotyczy określonego produktu lub usługi? Pomagają w tym tak zwane matryce, które stanowią integralną część ustawy o podatku od towarów i usług. Są to szczegółowe tabele, w których opisane zostały wartości daniny w odniesieniu do konkretnych dóbr. Ustalenie dokładnych wartości może mieć szczególne znaczenie dla przedstawicieli wielu branż, w tym chociażby dla osób pracujących w gastronomii. Sprzedawane w restauracji dania mogą bowiem składać się z produktów, za które należy zapłacić różny VAT.
Niestety, tabele nie zawsze są przejrzyste i proste do odczytania dla zwykłego obywatela. Wiąże się to z mnogością wymienionych pozycji. Nadmiar informacji sprawia, że nie zawsze są one dość czytelne. Co zrobić w sytuacji, gdy nawet po sprawdzeniu matrycy nie jesteś pewien, jaką stawkę podatku VAT powinieneś zastosować w odniesieniu do danego produktu? Warto zwrócić się z prośbą o informację do Urzędu Skarbowego. Należy zawnioskować o tzw. WIS – wiążącą informację stawkową. Decyzję dotyczącą udzielenia takiej informacji wydaje dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej.
Uszczelnianie systemu VAT w Polsce
Procederem, z którym przez lata musiało mierzyć się państwo, było wyłudzanie VAT. W związku z tym wprowadzono pewne rozwiązania, które mają ograniczyć odpływ środków budżetowych. Do tych narzędzi zalicza się między innymi tak zwany split payment, czyli mechanizm podzielonej płatności. Dotyczy on zarówno sprzedawcy, jak i nabywcy. Według niego nabywca opłaca fakturę w dwóch oddzielnych elementach. Pierwszy z nich to opłata kwoty netto. Zapłata podatku VAT, dotyczącego danej transakcji, to druga, niezależna część procesu. Split payment ma w zamierzeniu zapewnić większą przejrzystość transakcji.
Inny element systemu uszczelniania stanowi biała lista podatników. Funkcjonuje ona od 2019 roku. Jest to specjalny system, w którym możesz sprawdzić, czy twój kontrahent to czynny podatnik VAT i, czy rozlicza się we właściwy sposób. Za jej prowadzenie odpowiedzialny jest szef Krajowej Administracji Skarbowej. Białą listę znajdziesz na stronach Ministerstwa Finansów.
VAT w 2026 – podsumowanie
Omówione rozwiązanie to jedna z najbardziej powszechnych danin w Polsce. W zasadzie każdy zakup towaru, wizyta w sklepie czy w restauracji wiążą się z zapłaceniem tego pośredniego podatku naliczonego przez państwo. Na co dzień łatwo o nim zapomnieć, gdy stanowi integralną część składową twoich zakupów czy działań. Faktem jednak jest, że uiszczasz go nieustannie.
Nie da się ukryć, że podatek VAT stanowi fundament polskiego budżetu. Według szacunków ekspertów, wpływy z tego tytułu do państwowej kasy w samym tylko 2022 roku wyniosą 491,9 miliardów złotych. To najprostsza i najbardziej wymierna wartość, która wskazuje, jak ważny jest to element systemu finansowego w Polsce.