Planujesz karierę w branży księgowej lub finansowej? A może zastanawiasz się nad działalnością w biznesie? Jeżeli tak, to musisz znać takie pojęcia, jak np. rachunek zysków i strat. Przeczytaj nasz tekst, by poznać ważne informacje w tym temacie. Miłej lektury!
Ważnym elementem działalności spółek jest ewidencja księgowa i rachunkowość. Dzięki działaniom z tego obszaru możliwe jest obliczenie wysokości podatku dochodowego, a także szybka ocena, czy dany podmiot się rozwija lub boryka z poważnymi problemami. Sprawozdanie finansowe pozwala na poznanie kondycji firmy, a jednym z jego istotnych elementów jest rachunek zysków i strat. Jakie informacje zawiera ten dokument i o czym należy pamiętać podczas jego sporządzania?
Rachunek zysków i strat – co to jest? Definicja
Rachunek zysków i strat to termin, z którym bez wątpienia zetknął się każdy, kto prowadzi firmę lub pracuje w obszarze księgowości czy podatków. Pod pojęciem tym rozumie się taki dokument finansowy, w którym znajdują się łączne, zsumowane informacje na temat:
- przychodów osiąganych przez jednostkę;
- kosztów związanych z prowadzeniem działalności biznesowej w danym okresie rozliczeniowym (najczęściej jest to okres 1 roku).
Efektem zestawienia wysokości przychodów i kosztów jest informacja na temat tego, czy firma osiągnęła dodatni wynik finansowy (księgowy zysk netto), czy też podmiot poniósł stratę.
Segmenty rachunku wyników
Jak już wiesz, rachunek zysków i strat daje wiedzę na temat tego, jaki wynik finansowy osiągnęła jednostka w danym okresie rozliczeniowym. Zbiorcza informacja w tym zakresie jest cenna, ale może okazać się niewystarczająca. Dlaczego? Odpowiedź na to pytanie wydaje się bardzo prosta: aby móc ocenić kondycję finansową danej firmy, należy przeanalizować także wynik finansowy w różnych obszarach (segmentach) działalności w biznesie.
Generalnie zakłada się, że rachunek zysków i strat jest podzielony na takie obszary, jak:
- podstawowa działalność operacyjna;
- pozostała działalność operacyjna;
- działalność finansowa.
Zakres informacyjny każdej z nich został opisany w ustawie o rachunkowości.
Podstawowa działalność operacyjna
Jest to taki obszar, który wynika z przedmiotu działalności realizowanej na co dzień przez dany podmiot. Jeżeli chodzi o wpływy, to zalicza się tu przychody netto ze sprzedaży towarów i usług. Są one zestawiane z kosztami, czyli wydatkami, które należy ponieść, by móc wytworzyć i/lub sprzedać produkty bądź usługi.
Kierownik jednostki gospodarczej ma do wyboru dwa sposoby ewidencji kosztów z tytułu działalności operacyjnej przedsiębiorstwa. Są one następujące:
- wariant kalkulacyjny;
- wariant operacyjny.
Jeżeli chodzi o wariant kalkulacyjny, to zakłada on podział kosztów miejsca powstania. A zatem przyjmuje się podział na koszty:
- produkcji podstawowej (koszty wytworzenia wyrobów gotowych),
- produkcji pomocniczej,
- sprzedaży wyrobów gotowych;
- ogólnego zarządu.
Alternatywę stanowi rachunek zysków i strat w wariancie porównawczym, czyli ujęcie kosztów według rodzaju (stąd inne określenie tej kategorii, czyli koszty rodzajowe). Są to najczęściej takie rodzaje nakładów, jak:
- amortyzacja;
- wynagrodzenia pracownicze;
- wydatki z tytułu zużycia materiałów i energii;
- usługi obce (w tym np. z tytułu outsourcingu księgowości).
Pozostała działalność operacyjna
Segment ten obejmuje koszty i przychody, które nie są w ścisły sposób związane z danym biznesem. Nie znajdą się tu zatem wpływy i wydatki dotyczące sprzedaży produktów itp. Co zatem obejmuje ów obszar? Oto niektóre spośród operacji, które znajdą się w tej części:
- wartość darowizn, która została przekazana lub otrzymana przez spółkę;
- zapłacone kary, grzywny i inne opłaty w charakterze sankcji;
- zawiązanie rezerw na wydatki, które dana spółka z dużą dozą prawdopodobieństwa poniesie;
- odpisanie należności handlowych, które stały się nieściągalne np. wskutek ogłoszenia upadłości przez danego kontrahenta;
- działalność socjalna prowadzona przez spółkę;
- wpływy z tytułu zbycia majątku wchodzącego w skład środków trwałych, środków trwałych w budowie, licencji, patentów, praw majątkowych itp.
Analiza tego obszaru to nieodłączny element podczas oceny sytuacji finansowej firmy. Jest to bardzo ważne szczególnie w przypadku małych podmiotów. Dzieje się tak, ponieważ nierzadko operacje z tego segmentu mają wysoką wartość. Może się zatem okazać, że dana firma osiąga dość wysokie, regularne wpływy z tytułu sprzedaży swoich produktów, ale zmuszona była ponieść jednorazową karę opiewającą na dziesiątki tysięcy złotych. W efekcie wskaźniki opisujące kondycję finansową znacznie się obniżają. Na szczęście, dzięki analizie można szybko sprawdzić, czy niska rentowność wynika z niskiej sprzedaży, czy też została ona spowodowana przez pojedynczy incydent.
Począwszy od 2015 roku do segmentu tego zalicza się również tzw. zyski i straty nadzwyczajne (dawniej była to odrębna pozycja). Segment strat i zysków nadzwyczajnych obejmuje przychody i koszty z tytułu zdarzeń losowych, trudnych do przewidzenia, w tym np. szkód wynikających z powodzi, silnego gradu itp. oraz wpływów z tytułu odszkodowań.
Zyski i koszty finansowe
Jest to ostatnia, ale także bardzo istotna część, jeśli chodzi o rachunek zysków i strat. Segment ten obejmuje przychody i koszty w obszarach, które nie są związane z tradycyjną działalnością firmy. Zalicza się tu przepływy z tytułu takich operacji gospodarczych jak na przykład:
- zakup i sprzedaż aktywów finansowych w postaci akcji, obligacji (korporacyjnych i skarbowych), opcji na akcję, funduszy ETF itp.;
- otrzymane dywidendy z tytułu udziału w innych jednostkach;
- różnice kursowe – jest to ważne w przypadku tych firm, które zawierają transakcje z podmiotami zagranicznymi. Rozumie się przez to różnice między sumą z faktury a faktycznie zapłaconą kwotą. Przychody lub koszty finansowe z tego tytułu odgrywają czasem bardzo istotną rolę – jeżeli transakcja opiewa na kwotę np. kilku milionów euro, to różnice kursowe (zarówno dodatnie, jak i ujemne) mogą wynieść nawet dziesiątki tysięcy złotych;
- odsetki od zwłoki w uregulowaniu należności;
- zyski z tytułu korzystania z lokaty bankowej (odsetki);
- wartość odsetek od pożyczek udzielonych przez jednostkę.
Segment finansowy to obszar rachunku zysków i strat, na który warto zwrócić uwagę szczególnie w czasach, w których mamy do czynienia z niestabilnym kursem walutowym – jest tak na przykład w 2022 roku. Przykładowa sytuacja to zakup sprzętu w euro od kontrahenta zagranicznego, z którą ustalony został długi termin płatności (np. 60 dni). Ponieważ kurs złotego gwałtownie osłabił się z powodu m.in. konfliktu zbrojnego między Rosją i Ukrainą, polska spółka zapłaci de facto znacznie więcej za daną towar lub usług. Może zostać wówczas zastosowany np. przelicznik 1 euro = 4,7 złotych, podczas gdy w trakcie zawierania transakcji handlowej było to 1 euro = 4,4 złotych.
Mając to na uwadze, musimy zdawać sobie sprawę, że segment finansowy może znacznie wzmocnić lub osłabić ostateczny wynik finansowy netto w rachunku zysków i strat.
Wynik finansowy, czyli zysk brutto i zysk netto
Dzięki zestawieniu przychodów i kosztów z trzech różnych segmentów można uzyskać wynik finansowy, czyli ostateczny efekt działalności jednostki w danym okresie sprawozdawczym (roku obrotowym). Przychody pomniejszone o koszty dają zysk brutto, który po pomniejszeniu o wartość zobowiązań podatkowych daje zysk netto.
Wartość informacyjna rachunku zysków i strat
Rachunek zysków i strat pokazuje, jaki zysk netto wypracowała jednostka w danym okresie sprawozdawczym. Jest to niezwykle ważne z podatkowego punktu widzenia, ale nie wolno zapominać również o innych kwestiach. W przypadku spółek, których akcje zostały dopuszczone do obrotu publicznego (na przykład na GPW, czyli Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie), rachunek zysków i strat to dokument ważny także z punktu widzenia inwestorów.
Ponieważ w przypadku spółek publicznych należy publikować sprawozdanie finansowe, w tym m.in. rachunek zysków i strat, inwestorzy mogą jeszcze przed podjęciem decyzji o zakupie akcji rzetelnie przeanalizować poszczególne pozycje przychodowe i kosztowe. Transparentność w tym zakresie to podstawa. W związku z tym konieczne jest, by rachunek wyników został przygotowany zgodnie z aktualnymi w danym okresie czasu przepisami. Ważne jest, by dokument rzetelnie przedstawiał kondycję finansową jednostki.
Ponadto informacje zawarte w rachunku mogą być pomocne podczas podejmowania przez kierownictwo spółki decyzji strategicznych.
Rachunek zysków i strat. Czy łatwo jest go sporządzić?
Wiele czynności niezbędnych do przygotowania rachunku zysków i strat uległo automatyzacji. Jest to możliwe, ponieważ ewidencja księgowa, szczególnie w przypadku dużych firm, jest prowadzona z użyciem dedykowanych systemów komputerowych. Taki stan rzeczy nie zmienia jednak faktu, że do osiągnięcia sukcesu niezbędne są m.in. następujące atuty:
- wieloletnie doświadczenie zdobyte w obszarze księgowości oraz sprawozdawczości finansowej;
- wiedza na temat podatków;
- bardzo dobra znajomość specyfiki działania danej spółki. Profesjonalny księgowy, który odpowiada za przygotowanie rachunku wyników, powinien wiedzieć, w jaki sposób funkcjonuje dana spółka. Z czego to wynika? Odpowiedź na to pytanie jest bardzo prosta. Ponieważ sposób działania firmy może mieć duży wpływ na to, jaki wariant ewidencji kosztów (kalkulacyjny lub porównawczy) zostanie zastosowany w firmie. Inaczej będzie wyglądać to w podmiocie handlowym czy usługowym, inaczej zaś w przypadku spółki produkcyjnej.
Poprawne przygotowanie sprawozdania finansowego to zadanie bardzo trudne. Wymaga ono prawidłowego ewidencjonowania faktur kosztowych, naliczania odpisów amortyzacyjnych, prowadzenia zestawienia środków trwałych itp. Jest to wyzwanie, któremu mogą podołać przede wszystkim doświadczeni profesjonaliści.
Rachunek zysków i strat to jedna z głównych części sprawozdania finansowego, do którego składania są na mocy prawa zobligowane spółki działające w Polsce. Dzięki temu dokumentowi można w krótkim czasie ocenić poziom rentowności firmy, a także – co jest równie ważne – sprawdzić, w jakich obszarach działalności występują najwyższe przychody i koszty. Z drugiej jednak strony trzeba mieć na uwadze, że rachunek wyników to jeszcze nie wszystko. Oprócz tego cennym źródłem informacji o kondycji finansowej spółki są także bilans, rachunek przepływów pieniężnych (z ang. cash flow) oraz zestawienie zmian w kapitale własnym.
- Cash flow – co powinieneś wiedzieć o rachunku przepływów pieniężnych?
- EBIT — earnings before deducting interest and rates. Jak obliczyć ten wskaźnik?
- EBITDA – earnings before interest, taxes, depreciation and amortization
- Wyciąg bankowy z rachunku bankowego – podstawowa definicja i funkcje dokumentu
- Rynek finansowy – możliwości rynku, jego segmenty oraz funkcje
