Występowanie szarej strefy jest zjawiskiem charakterystycznym dla większości gospodarek świata. W każdym wymiarze jest to niebezpieczne dla finansów państwa oraz dla jego funkcjonowania.
Szara strefa to groźny dla funkcjonowania gospodarki państwa obszar finansowy. Im trudniejsza sytuacja rynkowa, tym więcej osób decyduje się na działanie w szarej strefie i niewykazywanie dochodów w systemie podatkowym. Cierpi na tym nie tylko Produkt Krajowy Brutto (PKB), ale także cały system gospodarczy. Dlaczego i w jaki sposób powstaje szara strefa w Polsce i na ile obecnie jest szacowana? Sprawdźmy.
Czym jest szara strefa?
Zgodnie z podstawową definicją szarą strefą gospodarczą w państwie jest obszar finansowy, w którym osiągane dochody są ukrywane częściowo lub w całości przed organami podatkowymi, celnymi, czy też administracji publicznej. W związku z tym przedsiębiorca może prowadzić legalny biznes, jednak tylko w części wykazywać jego przychody i odprowadzać składki. Podmioty działające w szarej strefie mogą również zajmować się nielegalnym obrotem towarami i usługami. Do niej zaliczana jest także praca na czarno. Pracodawcy decydują się na przyjmowanie pracowników bez ich rejestracji w urzędzie. Jednocześnie unikają w ten sposób płatności podatków i składek na ubezpieczenie społeczne. Zarazem tacy pracownicy tracą jakiekolwiek prawa i ochronę, co również nie jest dla nich korzystne. Decydują się jednak na podjęcie pracy na czarno, ponieważ jest ona lepiej płatna lub jedyna możliwa w danej sytuacji. Jednocześnie pobierają świadczenia socjalne, ponieważ nie wykazują opodatkowanego dochodu. Niestety w takiej sytuacji znajduje się wiele gospodarstw domowych w Polsce. To trudna do rozwiązania sytuacja prawna, która rzutuje na działanie całej gospodarki w Polsce. W ostatnich latach wybuch pandemii koronawirusa i wojny na obszarze Ukrainy to kolejne czynniki sprzyjające powstawaniu szarej strefy nad Wisłą.
Dlaczego powstaje szara strefa gospodarcza?
Jest przynajmniej kilka powodów, które skłaniają podatników do szukania oszczędności. Z jednej strony pracodawcy w ten sposób chcą obniżyć koszty prowadzonego biznesu i zatrudnienia, co spowodowane je m.in. przez wzrost kosztów prowadzenia działalności gospodarczej. Jednocześnie pracownik otrzymuje możliwość zdobycia lepiej płatnej pracy, choć nie przysługują mu podstawowe prawa oraz nie są odprowadzane za niego składki. Z tej opcji często korzystają nieświadomi uchodźcy, choć nie można tego generalizować. Kolejnym istotnym czynnikiem sprzyjającym powstawaniu szarej strefy jest niska jakość usług publicznych oraz niska kultura prawna administracji publicznej. Słabo prosperujące organy państwowe mogą mieć problem ze skuteczną realizacją polityki pieniężnej, a także ze ściągalnością podatków i innych zobowiązań.
Wpływ na rozwój szarej strefy ma również błędnie prowadzona działalność i pomoc społeczna. Wówczas pracownicy wolą pobierać zasiłki, a pracować na czarno. To tzw. gospodarka cienia, która przekłada się na gorsze prosperowanie gospodarki. Zjawisko siły roboczej pracującej na czarno widoczne jest w budownictwie, gastronomii i rolnictwie. Można go spodziewać się też w sektorach, które są słabo regulowane i polegają na fizycznej pracy. Zazwyczaj z takiej formy zatrudnienie korzystają osoby, które zarabiają najmniej. Wzrostu szarej strefy należy spodziewać się również w sytuacji podnoszenia podatków, które ponosić muszą pracodawcy. Sprzyja jej także obrót gotówkowy. Inne wymieniane czynniki to spadek dochodów obywateli, wysoka inflacja, wzrost cen, zwiększenie podatków oraz znaczna podaż siły roboczej, co powoduje większe bezrobocie.
Jak państwo może walczyć ze zjawiskiem szarej strefy?
Państwo powinno szukać skutecznych sposobów na walczenie ze zjawiskiem szarej strefy. W związku z tym stosowane są różnego rodzaju działania, które mają zmniejszyć wielkość szarej strefy. Wśród najważniejszych elementów polityki państwa nastawionej na efekt zmniejszenia nielegalnego obrotu znajdują się m.in.:
- obniżanie obciążeń fiskalnych;
- upraszczanie systemu podatkowego;
- minimalizacja regulacji w zakresie pozwoleń i koncesji;
- ograniczenie kosztów związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej.
Choć odpowiednia polityka państwa przekłada się na zmniejszenie skali występowania szarej strefy, to jednak ta zawsze będzie obecna. Wydaje się, że w tym momencie nie ma skutecznego sposobu na to, aby ograniczyć zjawisko do minimum. Ciekawy jest fakt, że do obniżenia szarej strefy przyczynia się obrót bezgotówkowy. W związku z tym władze państwa powinny postawić na działania prowadzące do tego, aby wartość transakcji bezgotówkowych była większa niż wartość dokonanych transakcji za gotówkę. Powinno to objąć również proces wypłaty wynagrodzeń.
Szacunkowe rozmiary szarej strefy w Polsce
Szacuje się, że na przestrzeni całego 2022 roku wskaźnik szarej strefy w Polsce może osiągnąć nawet 18,9% PKB, co daje aż 590 mld złotych. Dla porównania rok wcześniej było to 18,3%. W negatywnych założeniach według szacunków IPAG może dojść nawet do 19,4%, na co wpływ będzie miała przedłużająca się wojna na terenie Ukrainy. Szacuje się, że wojna spowoduje dalszy wzrost kosztów prowadzenia działalności i zachęci przedsiębiorstwa do szukania oszczędności. Szczególnie będzie to widoczne w budownictwie i przełoży się na wzrost cen materiałów budowlanych.
- Podstawowe przyczyny bezrobocia w Polsce i jego skutki społeczne
- Recesja gospodarcza, czyli okres stagnacji w gospodarce. Czy recesja jest równoznaczna z głębokim kryzysem?
- Produkt krajowy brutto, czyli miara dobrobytu w kraju
- Sektory gospodarki – definicja i podstawowy podział
- Recesja na świecie 2024 – czy kryzys jest nieunikniony? Fakty i głosy ekonomistów
