Czym właściwie jest bezrobocie i jakie skutki może powodować dla systemu gospodarczego danego kraju? Swoje rozważania warto zacząć od tego, jakie są główne przyczyny bezrobocia oraz jakie rodzaje tego zjawiska społecznego się wyróżnia.
W obecnych czasach zjawisko bezrobocia w mniejszym lub większym stopniu występuje w każdym kraju. Wszystko dlatego, że przedsiębiorstwa nie są w stanie zapewnić tylu miejsc pracy, ile jest osób poszukujących zatrudnienia. Oczywiście przyczyny bezrobocia to nie tylko niewystarczająca liczba miejsc pracy. Niektóre osoby pozostają bezrobotne z wyboru, ponieważ pozwala im na to system. Sprawdź, jakie są główne przyczyny i skutki bezrobocia oraz jakie jego rodzaje wymieniamy.
Czym jest bezrobocie – definicja wg ustawodawstwa polskiego
Współcześnie w każdej wolnorynkowej gospodarce dochodzi do zjawiska bezrobocia. To naturalne, jednak im niższy poziom bezrobocia, tym lepiej dla gospodarki. Pełną definicję tego zjawiska przygotowano w polskim ustawodawstwie. Znajduje się ona w Ustawie o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy z dnia 20 kwietnia 2004 roku. Zgodnie z nią, za osobę bezrobotną uznaje się taką, która w momencie badania nie jest zatrudniona i nie wykonuje żadnej innej pracy zarobkowej i nie prowadzi działalności gospodarczej. Jednocześnie musi pozostawać zdolna i gotowa do podjęcia zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy, który wymagany jest dla danego zawodu, w służbie lub do wykonywania innej pracy zarobkowej. W przypadku osób niepełnosprawnych, za bezrobotne uznaje się te, które mogą i chcą pracować w wymiarze minimum połowy czasu pracy dla danego stanowiska. Ponadto osoby te nie mogą uczyć się w szkole, a wyjątek stanowią tylko szkoły wyższe w systemie zaocznym i wieczorowym oraz szkoły dla dorosłych. Definicja wskazuje także na wiek osób bezrobotnych. Badanie uwzględnia mężczyzn w wieku 18-65 lat oraz kobiety w wieku 18-60 lat.
Liczba osób bez zatrudnienia wykazywana w raportach jest niższa, niż rzeczywista skala problemu bezrobocia w Polsce. Wszystko dlatego, że w zestawieniach odnotowuje się tylko zarejestrowanych bezrobotnych w urzędzie pracy, a nie każdy się na to decyduje. Wszystko dlatego, że wciąż popularnością cieszy się szara strefa i tzw. praca na czarno, od której nie są odprowadzane składki ZUS, ani podatkowe. To problem strukturalny, który wpływa na stan ekonomiczny kraju, w którym występuje.
Definicja bezrobocia wg Międzynarodowej Organizacji Pracy
Nieco inaczej osoby bezrobotne definiuje Międzynarodowa Organizacja Pracy. Według tej instytucji, a osobę bezrobotną uznaje się wszystkich w wieku od 15 do 74 roku życia, którzy spełniają jednocześnie trzy warunki:
- prowadzą aktywne poszukiwania pracy;
- nie mają zatrudnienia w badanym tygodniu;
- są gotowi do podjęcia pracy maksymalnie w ciągu dwóch najbliższych tygodni.
Rodzaje bezrobocia
Bezrobocie to złożony problem. W zależności od przyczyn tego zjawiska można wyróżnić kilka rodzajów. Jednym z podstawowych kryteriów jest czas trwania stanu pozbawienia pracy. W tym zakresie wyróżnia się:
- bezrobocie krótkookresowe (do 3 miesięcy);
- bezrobocie średniookresowe (4-6 miesięcy);
- bezrobocie długookresowe (7-12 miesięcy);
- bezrobocia długotrwałe (powyżej roku);
Ze względu na przyczyny wyróżnia się:
- bezrobocie frykcyjne (zwane też tymczasowym lub krótkotrwałym);
- bezrobocie strukturalne;
- bezrobocie technologiczne;
- bezrobocie sezonowe;
- bezrobocie koniunkturalne (o charakterze cyklicznym);
Powyżej wymienione to główne rodzaje, jednak w zależności od przyjętych kryteriów badania i potrzeb badaczy, wyróżnia się jeszcze m.in.: bezrobocie jawne i ukryte, naturalne i przymusowe, klasyczne, lokalne i powszechne, pozorne, a także częściowe i całkowite.
Bezrobocie frykcyjne
W obecnych czasach dotyka sporej grupy osób aktywnych zawodowo. Nazywane jest także tymczasowym lub krótkotrwałym i nie ma bardzo negatywnego wpływu na sytuację rynkową. Wywoływane jest zmianą stanowiska pacy i ograniczoną mobilnością kandydatów. Ponadto występuje wtedy, gdy kandydaci przeglądają wiele ofert pracy, aby wybrać tę najkorzystniejszą dla siebie. Standardowo osoby zmieniające miejsce zatrudnienia poszukują pracy przez kilka tygodni.
Bezrobocie strukturalne
Określa się w ten sposób zjawisko braku zatrudnienia, które powstaje na skutek rozbieżności strukturalnych między podażą i popytem pracy. W Polsce można było je zaobserwować między innymi w 1989 roku i latach następnych. Problem pracowniczy pojawił się wtedy, gdy gospodarka przechodziła restrukturyzację i wiele sektorów się prywatyzowało. Z jednej strony likwidowano Państwowe Gospodarstwa Rolne (PGR), a z drugiej dochodziło do dużych zmian w sektorach: górniczym, hutniczym i włókienniczym, które były silne za komuny. Gdy dochodzi do zmian strukturalnych, to na rynku pojawiają się osoby zdolne do pracy, jednak nieposiadające wystarczających kwalifikacji zawodowych.
Bezrobocie technologiczne
Dynamiczny postęp technologiczny sprawia, że osoby pracujące w wybranych sektorach zastępowane są przez maszyny. Automatycznie dochodzi do zwolnień, a kandydaci powinni postawić na zdobywanie nowych umiejętności, aby aplikować na inne niż dotychczasowe stanowiska pracy. Czasami wymaga się od nich zmiany miejsca zamieszkania, co może otworzyć im dodatkowe możliwości zatrudnienia. W zależności od czasu trwania problemów, bezrobocie technologiczne może być frykcyjne lub strukturalne. Problem ten często dotyczy państw wysoko rozwiniętych.
Bezrobocie sezonowe
Dotyka sektorów, które opierają się na pracy sezonowej. Sztandarowe przykłady z nich to rolnictwo i budownictwo. Ponadto dotyczy to osób młodych i absolwentów, którzy stają przed wyzwaniem znalezienia swojej pierwszej pracy. Standardowo obserwuje się wzrost liczby osób poszukujących pracy w okresie, gdy nie jest prowadzona produkcja i powrót tych osób do pracy w momencie, gdy znowu pojawia się większe zapotrzebowanie na siłę roboczą.
Bezrobocie koniunkturalne
Inaczej zwane jest keynesowskim lub cyklicznym. Powodowane jest przez cykliczne zmiany w produktywności oraz przez sytuację gospodarczą. Bezrobocie o charakterze koniunkturalnym pojawia się przede wszystkim w czasie recesji, gdy zmniejszona zostaje produkcja, a konsumenci wstrzymują zakupy towarów i usług.
Główne przyczyny bezrobocia
Przyczyn bezrobocia jest wiele. Poniżej wskazano na podstawowe przyczyny występowania tego zjawiska w Polsce. Należą do nich:
- ograniczona liczba miejsc pracy;
- zwiększające się koszty prowadzenia działalności i utrzymania pracownika (składki ZUS, podatki, wzrost płacy minimalnej);
- niedostateczne kwalifikacje wśród kandydatów i powiększająca się roszczeniowość;
- niekorzystne zapisy prawa pracy dla pracodawców;
- zwiększona konkurencja na rynku pracy;
- nieudolność systemu i instytucji rynku pracy;
- niski poziom wykształcenia;
- ograniczone potrzeby konsumentów;
- niedostosowanie systemu edukacji do współczesnego rynku pracy;
- rozwój technologiczny;
- sezonowe zmiany w skali zatrudnienia;
- gospodarka nastawiona na import, a nie na produkcję własną.
Oprócz tego istotne są aspekty związane z pomocą socjalną. Wzrost wysokości zasiłków sprawia, że coraz więcej osób decyduje się na pozostawanie bez pracy lub też próbuje swoich sił w szarej strefie.
Negatywne skutki bezrobocia
Zarówno osoby długotrwale, jak i krótkotrwale pozostający bez pracy mogą borykać się z negatywnymi skutkami bezrobocia. Każda jednostka narażona jest na takie skutki jak:
- utrata statusu społecznego;
- poczucie beznadziei i wykluczenia ze społeczeństwa;
- przedłużającą się apatie;
- pesymizm i rezygnację;
- pogarszające się relacje z bliskimi;
- problemy zdrowotne;
- emigracja zarobkowa;
- późniejsza decyzja o założeniu rodziny z powodu złego statusu ekonomicznego;
- bieda i ubóstwo.
Oczywiście wysoki poziom bezrobocia przekłada się również na sytuację gospodarczą kraju. W związku z tym rząd powinien wprowadzać programy stymulujące kandydatów do podjęcia pracy lub też do zwiększania swoich kwalifikacji. Jeżeli odpowiednie działania nie zostaną podjęte, to zwiększy się liczba osób emigrujących w poszukiwaniu lepszej płacy. Z jednej strony bezrobocie będzie spadać, a z drugiej strony siła robocza będzie odpływać z Polski. To niezbyt pożądane zjawisko.
Poziom bezrobocia w Polsce
Zgodnie z szacunkami prowadzonymi przez Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej, stopa bezrobocia w Polsce w czerwcu 2022 roku wyniosła 4,9 %. To najniższy wynik od ponad trzech dekad. Jednocześnie na początku 2022 roku GUS podał dane statystyczne, które wskazywały na bezrobocie na poziomie 5,5%. Już wtedy był to powód do optymizmu. Obecnie w Polsce powstaje wiele nowych miejsc pracy, dlatego problemy związane z bezrobociem są mniejsze niż jeszcze kilka lat temu. Z drugiej strony wciąż wiele osób pozostaje w szarej strefie, pracując na czarno i pobierając zasiłki. To sprawia, że wskaźnik ten może nieco przekłamywać. Najniższy wskaźnik odnotowuje się w województwie wielkopolskim i wynosi 2,7%. Najgorzej sytuacja wygląda w województwie warmińsko-mazurskim, gdzie stopa bezrobocia wynosi 7,6%.
- Rodzaje bezrobocia, przyczyny tego zjawiska społecznego i jego potencjalne skutki
- Recesja gospodarcza, czyli okres stagnacji w gospodarce. Czy recesja jest równoznaczna z głębokim kryzysem?
- Wielki kryzys gospodarczy z lat 1929-33 – największy w historii kapitalizmu
- Deflacja – podstawowe informacje. Jakie skutki może wywołać ujemna inflacja?
- Recesja w Polsce 2024 – możliwy scenariusz, czy nieuzasadnione obawy? Co mówią eksperci?
Zobacz również:
