W ostatnich latach w polskich mediach coraz częściej można usłyszeć o pewnym zjawisku. To deficyt budżetowy. Warto sprawdzić, jakie ma źródło, czy jest powodem do obaw oraz jakie konsekwencje może nieść ze sobą osiągnięcie przez niego wysokiego poziomu.
Tak naprawdę zjawisko deficytu budżetu Państwa występuje w bardzo wielu krajach. To powszechna, choć niepożądana sytuacja. W polskim prawie pojęcie deficytu budżetowego zostało uregulowane w ustawie o finansach publicznych z 27 sierpnia 2009 roku. Wskazuje ona na encyklopedyczną definicję zjawiska, a także na dopuszczalne sposoby finansowania deficytu. Sprawdź, co warto o nim wiedzieć.
Czym właściwie jest deficyt budżetowy?
Według książkowej definicji deficyt budżetowy to nic innego, jak większa liczba wydatków, niż realnych dochodów w danym budżecie. Oznacza to ujemną różnicę pomiędzy wydatkami budżetowymi a dochodami. W skali Polski wskazuje to na to, o ile wydatki państwa przekraczają jego rzeczywisty dochód. Konsekwencją tego jest wzrost zobowiązań publicznych. Pojęciem przeciwnym do deficytu jest nadwyżka budżetowa. Jej występowanie jest jednak sporadyczne, ponieważ wówczas wskazuje się na większe przychody, niż wydatki. Nadwyżka jest niezwykle pożądana, ponieważ zmniejsza ona zobowiązania. Wielkość deficytu określa się w perspektywie czasowej, która zazwyczaj wynosi rok fiskalny. Choć najczęściej mówi się o nim w przypadku państw, to jednak deficyt może być wyliczany w przypadku każdego budżetu, w tym m.in. domowego, czy też w ramach prowadzonej działalności gospodarczej. Dokładna definicja deficytu budżetowego Polski została uregulowana w ustawie o finansach publicznych z 27 sierpnia 2009 roku.
Różne rodzaje deficytu budżetowego
Obecnie wyróżnia się trzy podstawowe rodzaje deficytu budżetowego. Są to:
- deficyt strukturalny (wartość hipotetyczna, która bierze pod uwagę wykorzystanie pełnej mocy wytwórczych danej gospodarki);
- deficyt cykliczny (efekt cyklu koniunkturalnego w postaci ożywienia lub recesji na wydatki i wpływy do budżetu w obliczu działania gospodarki z niepełnymi zdolnościami wytwórczymi);
- deficyt rzeczywisty (to rzeczywiste wyliczenia, które pokazują różnicę pomiędzy dochodami i wydatkami w wybranym okresie rozliczeniowym).
Ponadto deficyt określa się w skali całego państwa, województwa, miasta, czy też firmy. W kontekście gospodarki często pojawia się pojęcie deficytu całego sektora.
Dopuszczalne źródła i sposoby finansowania deficytu zgodne z polskim prawem
W przypadku występowania deficytu, niemożliwe jest zrealizowanie wszystkich zadań i założeń państwa w danej perspektywie czasowej. Wynika to z tego, że wydatki przekraczają przychody i wówczas te pierwsze trzeba ograniczyć. Alternatywą jest finansowanie deficytu z innych źródeł. Z jednej strony pozwala to zaspokoić potrzeby większej liczby grup społecznych i utrzymania koniunktury, a z drugiej strony taka polityka rządu cyklicznie zwiększa dług publiczny. To naczynia powiązane. To jedno z kryteriów, które determinuje ogólną ocenę polityki fiskalnej państwa. Wzrost deficytu przekłada się na zwiększenie zobowiązań publicznych, a występowanie nadwyżki sprawia, że one maleją. Taka sytuacja spotykana jest jednak bardzo rzadko.
Bardzo często deficyt zakładany jest już w ustawie budżetowej na dany rok. Polskie prawo wskazuje na możliwe sposoby i źródła finansowania powstałej różnicy. Wśród nich wymieniane są:
- nadwyżki budżetu państwa z wcześniejszych lat;
- prywatyzacja majątku Skarbu Państwa;
- pożyczki;
- kredyty zaciągane w bankach;
- nadwyżki budżetu ze środków pozyskanych z Unii Europejskiej;
- sprzedaż skarbowych papierów wartościowych;
- środki pozyskane ze spłat udzielonych pożyczek i kredytów.
Jednym ze sposobów obrony przed wzrostem deficytu jest m.in. rezygnacja z nadmiernych wydatków.
Dług publiczny i deficyt budżetowy – czy oznaczają to samo?
Niestety często te dwa pojęcia są mylone. Oczywiście dług publiczny i deficyt budżetowy to nie to samo. Jeden jest zależny od drugiego, jednak tych pojęć nie można swobodnie zamieniać. Dług publiczny, to rzeczywiste zadłużenie Państwa. Prowadzi do niego wieloletni proces gospodarowania majątkiem państwowym, a także prowadzenie określonej polityki gospodarczej. W związku z tym dług rośnie przez wiele lat. Zupełnie inaczej wygląda to z deficytem. To ujemna różnica pomiędzy planowanymi wydatkami a dochodami w okresie rozliczeniowym, który z reguły wynosi równo rok kalendarzowy. W dużym skrucie, długiem publicznym jest suma wszystkich deficytów. Obniżenie długu możliwe jest poprzez generowanie nadwyżki budżetowej, co w rzeczywistości prawie nie ma pokrycia.
Co wpływa na powstawanie deficytu?
Deficyt budżetowy nie zawsze jest dużym powodem do obaw. Wszystko dlatego, że można go zaplanować w ustawie budżetowej i być jego świadomym. Oczywiście w idealnym świecie zawsze występowałaby nadwyżka. Bardziej negatywnym sygnałem jest powstawanie deficytu samoistnie, mimo że nie był wcześniej zaplanowany. Tego typu sytuacja najczęściej jest skutkiem nieskutecznej realizacji ustawy budżetowej, niedostatecznej ściągalności podatków lub też niezależnych od rządzących czynników w środowisku gospodarczym (np. wybuch konfliktu zbrojnego, czy też pandemia). Do innych czynników zaliczane są:
- wadliwy system podatkowy;
- proces militaryzacji kraju;
- zbyt duże zatrudnienie w podmiotach powiązanych z budżetem państwa;
- kosztowne programy socjalne.
Czym może on skutkować?
Stan permanentnie występującego deficytu budżetowego jest niepożądany. Może prowadzić do zapaści rynkowej i spowodować spadek zatrudnienia. W takich realiach gospodarczych coraz więcej przedsiębiorstw może mieć problemy z utrzymaniem się na rynku. Dodatkowo zbyt agresywna polityka państwa w zakresie podatków, może powodować zamykanie kolejnych firm. Dla wielu podmiotów koszt prowadzenia działalności stanie się zbyt wysoki. Właśnie dlatego bardzo ważne jest niedopuszczanie do powszechnego stanu deficytu budżetowego. Powinien on przeplatać się z nadwyżką, aby różnice się bilansowały. Deficyt budżetowy wpływa na powiększanie zobowiązań publicznych, spadek PKB oraz większą niestabilność rynkową. Wówczas pojawiają się m.in. postępująca inflacja, czy recesja gospodarcza. Skutki tego Polacy mogą odczuwać już w ostatnich miesiącach.
Czy deficyt występuje tylko w Polsce?
Deficyt budżetowy występuje w wielu krajach i jest powszechny. Warto sprawdzić, jak wyglądało to w Polsce w 2021 roku. Według danych podanych przez polski rząd ujemna różnica budżetowa w Polsce wyniosła w 2021 roku 26,4 mld złotych. To i tak mniej, niż zakładano w ustawie budżetowej.
- Budżet Rzeczypospolitej Polskiej. Co składa się na dochody i wydatki budżetowe?
- Klasyfikacja budżetowa – co to jest? O czym mówi rozporządzenie Ministerstwa Finansów?
- Deflacja – podstawowe informacje. Jakie skutki może wywołać ujemna inflacja?
- Wynagrodzenie brutto i netto: jak obliczyć dochód netto?
- Kto dostanie podwyżkę w 2023 roku?
