Zachowek jest formą pewnego rodzaju rekompensaty za pominięcie w testamencie bliskiego krewnego. Do jego wypłaty zobowiązani są spadkobiercy. Sprawdź, kiedy możesz się o niego ubiegać i jak go obliczyć!
Prawo do zachowku pozwala na wystąpienie przeciwko spadkobiercy o wypłatę pewnej sumy pieniężnej. Zachowek przysługuje bliskim krewnym, którzy zostali pominięci w testamencie. Sprawa zostaje rozstrzygnięta przez sąd cywilny. Chcesz wiedzieć więcej? Zapraszamy do lektury!
Czym jest zachowek?
Zachowek służy ochronie bliskich krewnych spadkodawcy. Korzysta się z niego w sytuacji, kiedy osoba zmarła przepisuje swój majątek na rzecz innych osób niż te, które dziedziczyłyby po niej ustawowo. Zachowek jest więc pewnego rodzaju rekompensatą pieniężną wypłacaną przez spadkobierców na rzecz bliskich krewnych spadkodawcy.
Na czym polega prawo do zachowku?
Prawo do zachowku to możliwość wystąpienia przeciwko spadkobiercy o zapłatę określonej sumy pieniędzy, która pozwalałaby na pokrycie kwoty zachowku lub uzupełniłaby ją. Omawiane prawo otrzymuje podmiot zgodnie z prawem uprawniony do dziedziczenia, ale pominięty w zapisie, powołaniu do spadku lub darowiznach. Sprawę o zachowek kieruje się do sądu cywilnego.
Zachowek a dziedziczenie
Aby w pełni zrozumieć istotę zachowku, konieczne jest poznanie obowiązujących w polskim ustawodawstwie zasad dziedziczenia. Prawo spadkowe wyróżnia dwa rodzaje dziedziczenia: testamentowe i ustawowe.
Dziedziczenie testamentowe a dziedziczenie ustawowe
O dziedziczeniu testamentowym mówi się wtedy, kiedy spadkodawca pozostawił ważny testament, na łamach którego dokonał rozrządzenia posiadanego przez siebie majątku. Dziedziczenie ustawowe jest natomiast sytuacją, gdy testament w ogóle nie został sporządzony lub gdy ten okazał się być nieważnym. Zgodnie z polskim prawem spadkowym, dziedziczenie testamentowe ma pierwszeństwo przed ustawowym. Oznacza to, że skutecznie pozostawiony testament uznaje się za dokument wiążący. Zdarzają się jednak sytuacje, kiedy spadkodawca zapisuje cały swój majątek osobom obcym lub jedynie jednej osobie i pomija przy tym pozostałą część najbliższej rodziny. W takim wypadku najbliższym zmarłego przychodzi na pomoc instytucja zachowku.
Zadaniem zachowku jest bowiem ochrona interesów majątkowych osób najbliższych dla zmarłego. Prawo do zachowku wynika z więzi rodzinnych i jest niezależne od woli spadkodawcy, a co więcej – może być sprzeczne z tą wolą.
W jakiej formie wypłacany jest zachowek?
Zachowek przysługuje zarówno w przypadku dziedziczenia ustawowego, jak i testamentowego. Roszczenie o zachowek zawsze przyjmuje formę roszczenia pieniężnego i może zostać wypłacone jedynie w formie pieniężnej.Zadośćuczynienie roszczeniu o zachowek na inny sposób jest możliwe tylko i wyłącznie za zgodą wszystkich zainteresowanych osób, a więc uprawnionych do otrzymania zachowku i zobowiązanych do wypłaty zachowku.
Komu przysługuje zachowek?
Prawo do ubiegania się o zachowek przysługuje osobom blisko spokrewnionym ze spadkodawcą:
- zstępnym (dzieciom, wnukom, prawnukom);
- małżonkowi;
- rodzicom.
Wyżej wymienione osoby otrzymają zachowek jedynie w sytuacji, kiedy byłyby one powołane do dziedziczenia na mocy ustawy. Prawa do zachowku nie posiada rodzeństwo. Prawa do otrzymania zachowku nie otrzymają również osoby uznane za niegodne dziedziczenia.
Prawo do zachowku dla zstępnych
Zarówno zstępni naturalni, jak i dzieci przysposobione mają równe prawo do ubiegania się o zachowek. Co do zasady, zachowek otrzymają jedynie zstępni z pierwszej linii. Oznacza to w praktyce, że jeżeli dziecko spadkodawcy żyje, to jego wnuki i prawnuki nie posiadają prawa do zachowku. Jeżeli natomiast dzieci spadkodawcy nie żyją, to prawo do zachowku otrzymują jego wnuki, a dopiero w kolejnej kolejności prawnuki i dalsze pokolenia.
Prawo do zachowku dla małżonka
Jedynie małżonek, który w chwili śmierci spadkodawcy pozostawał z nim w ważnym związku małżeńskim, zachowa prawo do ubiegania się o zachowek. Prawo to nie przysługuje w sytuacji orzeczonej przez sąd separacji, po uprawomocnieniu się wyroku rozwodowego i w sytuacji, kiedy postępowanie rozwodowe nie zostało zakończone, ale z wnioskiem o rozwód z winy współmałżonka wystąpił spadkodawca. Na zachowek nie ma wpływu separacja nieformalna, nawet jeżeli małżonkowie od wielu lat nie mieszkają wspólnie, a ich wspólne pożycie ustało.
Prawo do zachowku dla rodziców
Rodzice są ostatnią grupą osób uprawnionych do zachowku. Jednak ten przysługuje im jedynie w momencie, kiedy spadkodawca nie pozostawił zstępnych. Prawo do zachowku przysługuje zarówno rodzicom adopcyjnym, jak i naturalnym, z tym zastrzeżeniem, że w przypadku adopcji, prawo tracą rodzice naturalni, a uzyskują rodzice adopcyjni.
Kto ma obowiązek zapłaty zachowku?
Jak już wcześniej wspomnieliśmy, obowiązek zapłaty podatku leży po stronie spadkobierców. Obciąża on więc kolejno trzy kategorie osób: spadkobierców, zapisobierców windykacyjnych i obdarowanych na podstawie umowy darowizny. Spadkobiercy to grupa osób, które w pierwszej kolejności odpowiadają za zapłatę zachowku. Ich odpowiedzialność w tym zakresie jest proporcjonalna do wysokości udziału posiadanego w spadku.
Może się zdarzyć, że spadkobiercy nie będą w stanie zapłacić zachowku. Dzieje się tak na przykład w sytuacji, kiedy wartość ich udziałów jest niższa od wysokości zachowku. W takiej sytuacji odpowiedzialność zapłaty zachowku spadnie na zapisobierców windykacyjnych. Członkowie tej grupy odpowiadają za zobowiązania solidarnie.
Na samym końcu do obowiązku zapłaty zachowku pociągani są obdarowani. W tym przypadku warunkiem jest, aby darowizna stanowiła część spadku. W pierwszej kolejności odpowiada obdarowany ostatnio i odpowiedzialność aktualizowana jest kolejno o obdarowanych wcześniej. Odpowiedzialność obdarowanych sięga jedynie wartości przysporzenia.
Komu nie przysługuje roszczenie o zachowek?
Osoby, którym przysługuje prawo do zachowku, zostają wymienione w paragrafie 1. artykułu 991. Kodeksu cywilnego. Zgodnie z nim o zachowek będą mogli się ubiegać: małżonek, zstępni i spadkodawcy, którzy w normalnej sytuacji byliby powołani do otrzymania spadku z ustawy.
Istnieje również katalog postaci, którym prawo do zachowku nie będzie przysługiwać. Znajdują się w nim:
- dalecy krewni (inni niż zstępni, małżonek i rodzice);
- osoby wydziedziczone w testamencie;
- osoby uznane przez są za niegodne dziedziczenia;
- osoby, które dobrowolnie zrzekły się dziedziczenia;
- spadkobiercy odrzucający spadek;
- małżonkowie pozostający w stanie separacji w stanie śmierci spadkodawcy;
- małżonkowie, wobec których spadkodawca wniósł uzasadniony pozew o rozwód z orzeczeniem ich winy;
- osoby uprawnione do zachowku, ale obdarowane już przez spadkodawcę darowizną w wysokości o wartości równej przypadającemu im zachowku.
Przesłanki wydziedziczenia
Spadkodawca w testamencie może dokonać wydziedziczenia niektórych członków rodziny. Aby było to możliwe, musi jednak zajść jedna z trzech przesłanek:
- uprawniony do zachowku postępuje w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego i robi to uporczywie wbrew woli spadkodawcy;
- uprawniony do zachowku dopuścił się względem spadkodawcy lub najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo też rażącej obrazy czci;
- uprawniony do zachowku nie dopełnia względem spadkodawcy przypadających mu obowiązków rodzinnych.
Jak obliczyć wysokość zachowku?
Aby obliczyć wysokość zachowku, konieczne jest określenie należnego ułamka wartości udziału spadkowego, który przypadałby osobie uprawnionej. W przypadku, kiedy uprawniony jest małoletni lub, gdy jest trwale niezdolny do pracy, to przysługują mu 2/3 wartości udziału spadkowego należnego udziału spadkowego, który by mu przypadał w wypadku dokonania działu spadkowego. W pozostałych przypadkach będzie to połowa wartości udziału spadkowego.
W kolejnym kroku biegli sądowi obliczają czystą wartość spadku nazywaną również substratem zachowku. Jest to wartość spadku należnego po odliczeniu długów, a więc pasywów spadkowych.
Kiedy można utracić prawo do zachowku?
Istnieje szereg przypadków, kiedy można utracić prawo do zachowku. Wśród nich należy wymienić:
- wydziedziczenia w testamencie;
- orzeczenie sądu o byciu niegodnym dziedziczenia;
- odrzucenie spadku;
- zawarcie ze spadkodawcą umowy o zrzeczeniu się dziedziczenia;
- uzasadnione wystąpienie spadkodawcy przed śmiercią o rozwód lub separację z winy współmałżonka;
- przebywanie ze spadkodawcą w stanie separacji orzeczonej wyrokiem sądu.
Celem zachowku jest ochrona interesów bliskich krewnych spadkodawcy, w sytuacji, kiedy ci zostaliby pominięci lub niewystarczająco mocno docenieni w testamencie przez osobę zmarłą. Dzieci, wnuki, małżonkowie i rodzice osoby zmarłej mogą wystąpić do spadkobierców z żądaniem wypłaty należnego im zachowku.
- Recesja gospodarcza, czyli okres stagnacji w gospodarce. Czy recesja jest równoznaczna z głębokim kryzysem?
- Komu przysługuje dofinansowanie do mieszkania? Sprawdź, jak uzyskać dopłatę do czynszu
- Odwrócona hipoteka – plusy i minusy kredytu hipotecznego
- Inflacja w Polsce – kwiecień 2023
- Ryczałt od przychodów ewidencjonowanych – co należy wiedzieć?
Zobacz również:
