Systemy czasu pracy to coś, nad czym raczej się nie zastanawiasz. Większość osób kojarzy klasyczny, czyli ośmiogodzinny czas pracy. Czym różnią się poszczególne systemy pracy i na czym polegają te mniej popularne? Dowiedz się z artykułu!
Czas pracy pracownika to okres, w którym pozostaje on do dyspozycji swojego zwierzchnika. Pracodawca ma prawo powierzać wówczas zadania, które dana osoba musi wykonać. Warto tu zaznaczyć, że podczas tego okresu pracownik pozostaje na terenie firmy lub w jakimkolwiek innym miejscu, gdzie wykonuje swoje obowiązki. W przypadku pracy terenowej jest to choćby budowa, zaś jeśli chodzi o pracę zdalną, to najczęściej wykonuje się ją we własnym domu. Systemy czasu pracy to po prostu jej ramy czasowe i przestrzenne. Muszą one zostać sprecyzowane przed zawarciem umowy. Jakie systemy pracy obowiązują w Polsce?
Jakie są systemy czasu pracy i od czego zależą?
W naszym kraju wszelkie zasady związane z kwestią zatrudnienia reguluje Kodeks pracy. Znajdują się w nim też zapisy o wszystkich trybach pracy, które opiszemy dokładniej w tekście. Należy pamiętać, że każdy system należy dopasować do specyfiki pracy osoby na danym stanowisku. Może od niego zależeć wydajność oraz skuteczność wykonywania obowiązków, gdyż nie każdy typ pracy będzie pasował do klasycznych ośmiu godzin. Każdy tryb pracy to także zasady dotyczące na przykład odpoczynku. Różnić się może także wynagrodzenie. Oto kilka systemów czasu pracy:
- podstawowy;
- równoważny;
- w ruchu ciągłym;
- przerywane;
- zadaniowe;
- skróconego tygodnia;
- weekendowe.
Podstawowy system czasu pracy – czym się charakteryzuje?
Ten chyba najczęściej spotykany z systemów czasu pracy w Polsce to w skrócie 8 godzin wykonywania obowiązków każdego dnia roboczego. W tym wymiarze czasu pracy pracownik musi pracować 40 godzin w tygodniu, przy czym w wyjątkowych sytuacjach wymiar ten może zostać zwiększony maksymalnie do 48 godzin (a zatem o jeden cały dzień roboczy). W przypadku świąt wypadających w ciągu tygodnia pracodawca musi udzielić dnia wolnego w innym terminie. W rozliczeniu uwzględnia się ponadto wszystkie okresy, kiedy niewykonywane były obowiązki. Zalicza się do tego na przykład urlopy i zwolnienia lekarskie.
Równoważny system czasu pracy – gdzie się go spotyka?
Wprowadzenie tego typu systemu powinien uzasadniać charakter pracy. Ponieważ nie jest to „domyślny” sposób, to pracodawca zazwyczaj tłumaczy wprowadzenie go np. specyficznym zakresem obowiązków. Jednorazowy czas pracy jest tu przedłużony do 12 godzin, a okres rozliczeniowy może zostać wydłużony maksymalnie do 3 miesięcy. Ponadto, niektóre zawody mogą wymagać 14, 16, a nawet 24 godzin pracy naraz. Musi to zostać uwzględnione przy planowaniu harmonogramu pracy, by zapewnić pracownikowi odpoczynek.
Systemy i rozkłady czasu pracy w ruchu ciągłym
Ten typ również wynika ze specyficznych warunków pracy w konkretnych miejscach. Jak działają systemy czasu pracy w ruchu ciągłym? Jest tutaj rozciągnięcie tygodniowego rozliczenia do 43 godzin i jednorazowa praca w jego ramach przez 12 godzin. W praktyce najczęściej dzieli się tutaj obowiązki na trzy osoby pracujące po 8 godzin. Raz w tygodniu dwie z nich pracują po 12 godzin, podczas gdy trzecia ma wolne. Za każdą godzinę przedłużenia czasu pracy pracownikom należy się odpowiednie wynagrodzenie w postaci dodatku za godziny nadliczbowe. Przedłużenie to nie może przekraczać 4 godzin na tydzień.
Czym cechują się przerywane rozkłady czasu pracy?
Jak sama nazwa wskazuje, w tym systemie pracy dopuszczalna jest przerwa. Może ona wynieść 5 godzin w ciągu doby, w której klasyczne 8 godzin jest poświęcone na wypełnianie obowiązków. Za czas przerwy pracownikowi należy się połowa wynagrodzenia, choć sam przestój nie jest wliczany do czasu pracy. Sektorem gospodarki, w którym spotyka się ten model rozliczeń najczęściej, jest rolnictwo, a zwłaszcza jedna z jego gałęzi, czyli hodowla. Taki system można też rozliczać w układzie zbiorowym czasu pracy. Niezależnie od charakteru pracy trzeba tutaj ściśle przestrzegać harmonogramu.
Na czym polegają zadaniowe systemy pracy?
To kolejny z systemów czasu pracy, którego nazwa również wiele sugeruje. Czas pracy jest bowiem dostosowany do określonego zadania. Jest on szacowany przez pracodawcę i zostaje dostosowany do wypełniania części zadań. Wymiar obowiązków przypomina tutaj podstawowy czas pracy, ponieważ musi zamknąć się w ośmiu godzinach dziennie i 40 godzinach tygodniowo. Jeśli na tej podstawie zawiąże się spór pomiędzy pracodawcą a pracownikiem, to zwierzchnik ma obowiązek wykazać, że wszystkie zadania rzeczywiście da się wykonać w ciągu określonego czasu pracy.
Jak wygląda system skróconego tygodnia pracy?
Taki system czasu pracy jest zazwyczaj stosowany na wniosek konkretnego pracownika. Polega na skróceniu tygodnia pracy do mniej niż 5 dni, podczas gdy czas pracy zostaje wydłużony do maksymalnie 12 godzin w ciągu dnia, na okres rozliczeniowy do miesiąca. Pracodawca może pozytywnie rozpatrzyć wniosek osoby składającej go, ale nie musi. Nie ma za to prawa bez konsultacji z pracownikiem zmienić mu wymiaru pracy na ten skrócony.
Co cechuje weekendowe systemy czasu pracy?
Weekendowe systemy czasu pracy obejmują piątek, sobotę i niedzielę. Pracownik musi złożyć do zwierzchnika specjalny wniosek, który umożliwi mu pracę właśnie w te dni. Można wówczas rozciągnąć dzień pracy do maksymalnie 12 godzin w ciągu miesiąca rozliczeniowego. Jeśli pracy wypadnie mniej (z powodu takiego, a nie innego rozkładu godzin), to pracownik i tak powinien otrzymać pełne wynagrodzenie, nawet za nieprzepracowane godziny. Nie ma za to obowiązku zapewnienia minimum co czwartej niedzieli wolnej od pracy.
Jak widać, ośmiogodzinny dzień pracy jest tylko jednym z kilku możliwych do wyboru systemów czasu pracy. Każdy z nich ma swoje plusy i minusy. Przede wszystkim – nie każdy sprawdzi się na wszystkich stanowiskach. Wymiar pracy należy każdorazowo dopasować do zakresu obowiązków i typu pracy. Niektóre branże mają swoją specyfikę i to na jej bazie powstają inne od klasycznego sposoby układania godzin i dni, w których pracownik wykonuje obowiązki.
- 7-godzinny dzień pracy wkrótce w Polsce? Zalety, wady – kraje i firmy, które skróciły wymiar czasu pracy z 40 do 35 h tygodniowo
- Zadaniowy czas pracy – wszystko, co musisz wiedzieć o zadaniowym systemie czasu pracy
- Nadgodziny – jaka jest ich definicja, czy są zapisane w przepisach i jakie wynagrodzenie za nie przysługuje?
- Czy pracodawca może zmusić do nadgodzin?
- Czy można złożyć wypowiedzenie w środku miesiąca?