Nadgodziny to często słyszany termin, który przez swoją popularność mógł dla niektórych osób stracić swoje znaczenie. Ten dodatkowy czas pracy rządzi się bowiem swoimi prawami. Sprawdź, jak są płatne nadgodziny i co jeszcze trzeba o nich wiedzieć.
Nadgodziny są czymś traktowany przez wielu pracodawców jako coś naturalnego. Co gorsza, niektórzy pracownicy nie zdają sobie sprawy, że przysługują im dodatkowe prawa w związku z nimi. Nadgodziny w prawie pracy są traktowane jako coś zupełnie odrębnego od zwykłego etatu. W związku z tym są inaczej egzekwowane także przez pracodawców. W Kodeksie pracy zapisane są wszystkie szczegółowe regulacje dotyczące dodatkowego wymiaru pracy. Sprawdź, jak powinna wyglądać praca w nadgodzinach, by wszystko było legalne i zgodne z przepisami.
Czym formalnie są nadgodziny w pracy?
Klasyczny rozkład pracy polega na wykonywaniu obowiązków przez 8 godzin dziennie i 40 godzin tygodniowo. Każdy czas spędzony na wypełnianiu zadań, który przekracza standardowy wymiar, to nadgodziny w pracy. Niezależnie od tego, czy wynoszą one pół godziny, czy pół dnia, powinny liczyć się do ponadprogramowego czasu pracy.
Czasami pracownicy sami proszą o więcej pracy, by dostawać większe wynagrodzenie. W innych przypadkach zadania są zlecane przez pracodawców. Nadgodziny w prawie pracy są jednak sprecyzowane jako działania wyłącznie na polecenie pracodawcy.
Kodeks pracy a nadgodziny – co mówią przepisy?
Zapisy o dodatkowym czasie pracy są rzecz jasna wpisane do Kodeksu pracy, dzięki czemu uregulowane są ich wynagradzanie oraz nakazywanie. Według Kodeksu pracy nadgodziny w świetle prawa mogą być bowiem nadane tylko w dwóch przypadkach.
Pierwszym z nich – ważniejszym, ale stosowanym rzadziej – jest sytuacja prowadzenia akcji ratunkowej. Może ona dotyczyć ochrony zdrowia lub życia, mienia bądź środowiska, a także usunięcia awarii. Jeśli zatem w warsztacie popsuje się maszyna, mechanik może zostać poproszony o naprawę poza standardowym czasem pracy. Drugim przypadkiem są szczególne potrzeby pracodawcy, które mogą oznaczać w zasadzie dowolną rzecz.
Kodeks pracy – nadgodziny a dyżur
Rzeczą, która czasem bywa mylona z nadgodzinami, jest dyżur. Następuje on wtedy, gdy pracownik na zlecenie zwierzchnika pozostaje w gotowości do pracy poza jej regulaminowymi godzinami. Główną różnicą jest tutaj to, że dyżur nie wlicza się do czasu pracy, chyba że dana osoba była zmuszona wykonywać jakieś czynności. Wtedy godziny są traktowane jako normalny czas pracy dodatkowej.
Oprócz tego, jeśli dyżur pełniony jest w miejscu pracy, pracownik powinien otrzymać za niego czas wolny bądź podstawowe wynagrodzenie za czas na służbie. Jeśli dyżur odbywany był w domu, nie przysługuje za niego gratyfikacja.
Nadgodziny w pracy równoważnej – jak się je liczy?
Równoważny czas pracy od podstawowego różni się jednorazowymi dwunastogodzinnymi dyżurami. System ten jest najczęściej regulowany za pomocą grafiku wyznaczającego dni pracy i dni wolne. Oczywiście, w trybie tym także możliwe są nadgodziny.
Jeśli na dany dzień pracownik ma zaplanowane klasyczne 12 godzin, a pracuje 13, to przysługuje mu dodatek do pensji lub czas wolny. W przypadku, gdy w danym dniu miał pracować jedynie 8 godzin, a pracował 12, to ponadprogramowy czas jest równy 4 godzinom i za tyle powinien dostać wynagrodzenie.
Godziny nadliczbowe a Kodeks pracy – czy mogą być planowane z góry?
Godziny nadliczbowe według Kodeksu pracy powinny wynikać ze szczególnych potrzeb pracodawcy. Okoliczności te w samej swojej nazwie sugerują, że chodzi o sytuacje nietypowe i takimi, których nie da się zaplanować. Z tego powodu wpisywanie ich do harmonogramu pracy jest niedopuszczalne.
Nadgodziny traktowane jako zwyczajny dodatkowy czas pracy mijają się z celem i stanowią nadużycie istniejących przepisów. Z powodu luki wynikającej z braku sprecyzowania, co może być „nagłą potrzebą”, pojawiają się jednak nadużycia.
Jak obliczyć nadgodziny – kalkulator w przeliczeniu na rok pracy
Jak obliczyć nadgodziny? Kalkulator nie będzie do tego potrzebny. Klasyczny czas pracy powinien objąć w ciągu roku ponad 2000 godzin. Wynika to z regulaminowych 40 godzin tygodniowo. Nadgodziny w danym dniu mogą przyjąć różną formę, ale nie mogą przekroczyć pewnej granicy w skali roku. Tą granicą jest 150 godzin dodatkowych rocznie. Wszelka praca dodatkowa, która przekroczy ten czas, jest łamaniem przepisów i nie powinna mieć miejsca.
Czy pracownik może odmówić pracy w nadgodzinach?
Naturalną sytuacją jest to, że nie każdy ma ochotę pracować dłużej niż jest to wyznaczone. Niestety, pracownik nie może odmówić, jeśli szef zleci mu pracę po godzinach. Warto tu zaznaczyć, że polecenie może zostać wydane ustnie, na piśmie lub w formie domyślnej.
Nadgodziny oznaczają wykonywanie obowiązków poza czasem pracy, ze świadomością zwierzchnika, że się one odbywają. Pracownik może odmówić świadczenia nadgodzin w sytuacji, gdy polecenie stoi w sprzeczności z prawem. Może także nie pracować poza godzinami wtedy, gdy złamane będą zasady współżycia społecznego.
Prawo pracy a nadgodziny – kto nie może dłużej pracować?
Według prawa pracy nadgodziny nie mogą dotyczyć wszystkich pracowników. Nie można ich naliczać:
- młodocianym (osobom poniżej 18. roku życia);
- osobom w ciąży;
- opiekującym się dziećmi do lat 4;
- zatrudnionym na stanowiskach, gdzie przekroczona jest norma stężeń czynników szkodliwych – chyba że chodzi o ochronę zdrowia, życia, mienia, środowiska lub usunięcie awarii;
- niepełnosprawnym – mogą pracować dłużej, jeśli pilnują mienia;
- chorym na choroby zawodowe;
- osobom ze zwolnieniem lekarskim wykluczającym pracę ponadpodstawową.
Jakiej wysokości jest wynagrodzenie za nadgodziny?
Stawka za nadgodziny może być naliczana dwojako. Przyjmuje ona formę 100% wynagrodzenia w kilku sytuacjach:
- wykonywania obowiązków w godzinach nocnych;
- pracy w dni świąteczne oraz niedziele, jeśli nie są one normalnymi dniami wynikającymi z rozkładu czasu pracy pracownika.
Nadgodziny w dni wolne, w zamian za dzień świąteczny lub niedziele, również wymagają stuprocentowej wypłaty. We wszystkich pozostałych przypadkach, czyli na przykład pracy w dzień powszedni w ciągu dnia, pracodawca powinien płacić 50% wynagrodzenia.
Komu nie przysługują nadgodziny płatne?
Niestety, nie każda osoba pracująca więcej, niż wymaga tego podstawowy czas pracy, może dostać wynagrodzenie. Grupa ta jednak nie jest zbyt liczna – nadgodziny płatne nie przysługują osobom na stanowiskach kierowniczych. Do wypłaty nie uprawnia także zarządzanie zakładem pracy. Jedynym wyjątkiem, kiedy za nadgodziny osoby na tych funkcjach będą otrzymywać pensję, są niedziele lub dni świąteczne.
Nadgodziny – wynagrodzenie w postaci dnia wolnego
Wynagrodzenie za nadgodziny nie zawsze musi mieć formę wypłaty. Dość często można się spotkać z dodatkowymi wolnymi godzinami, które należą się pracownikom za pracę po godzinach. Jeśli dana osoba sama wystąpi z wnioskiem o taką formę rekompensaty za nadgodziny, to przysługuje jej taki sam wymiar zwolnienia, jak przekroczony czas pracy. Jeśli zatem pracowała godzinę, może wyjść z pracy godzinę wcześniej. Jeśli jednak to pracodawca sam wybiera tę formę rekompensaty, to za każdą dodatkową godzinę przysługuje 1,5 godziny wolnego.
Prawo pracy – nadgodziny w nocy
Wiesz już, jak są płatne nadgodziny, jednak pewne wątpliwości może budzić praca w nocy. To, które godziny zaliczają się jeszcze do wieczora albo już do poranka, a które do nocy, jest ściśle sprecyzowane w przepisach. W przeciwnym razie mogłoby to prowadzić do nadużyć w postaci naginania godzin i wypłaty mniejszej pensji.
Godziny nocne dotyczą zatem ośmiu godzin pomiędzy 21 a 7. Może to być na przykład czas od 22 do 6 lub każdy inny wymiar. Ponadprogramowa praca w godzinach sprecyzowanych w regulaminie jako te nocne będzie traktowana jako nadgodziny w nocy.
Co zrobić, jeśli stawka za nadgodziny nie jest wypłacona?
Nie wszyscy pracodawcy są uczciwi w swoich działaniach. Potrafią nie wypłacić pracownikom pensji za nadgodziny lub nie przyznają im wolnego. Ponieważ gratyfikacja jest wymagana przez prawo, pokrzywdzona osoba może dowodzić swoich praw przed sądem. Uiszczenie opłaty sądowej nie jest obowiązkowe, jeśli wartość przedmiotu sporu nie przekracza 50 000 zł.
Co powinno się znaleźć w pozwie za brak wynagrodzenia za nadgodziny?
Pozew o odszkodowanie za pracę poza regulaminowym czasem kieruje się do sądu rejonowego właściwemu miejscu zatrudnienia. W dokumencie powinno się znaleźć wskazanie stron oraz wartość przedmiotu sporu – w tym przypadku kwota, jaką powinien otrzymać pracownik. Następnie przedstawia się żądanie, czyli domaganie się zapłaty za nadgodziny. Na końcu powinno nastąpić uzasadnienie potwierdzone dowodami, na przykład w postaci grafiku pracy oraz wezwań do zapłaty.
Nadgodziny to kwestia regulowana przez prawo pracy. Powinno ono być respektowane przez pracodawcę. W przeciwnym przypadku pracownik ma prawo do wszczęcia postępowania sądowego.
- Nadgodziny w sobotę – kiedy można je zlecać, jakie wynagrodzenie za nie przysługuje i co mówi na ten temat Kodeks pracy?
- Nienormowany czas pracy – informacje dla pracodawcy i pracownika. System czasu pracy nie tylko dla kadry kierowniczej
- Czy pracodawca może zmusić do nadgodzin?
- 7-godzinny dzień pracy wkrótce w Polsce? Zalety, wady – kraje i firmy, które skróciły wymiar czasu pracy z 40 do 35 h tygodniowo
- Systemy czasu pracy – w jaki sposób możesz pracować w Polsce?