Społeczny inspektor pracy ma szeroki zakres uprawnień i obowiązków, dzięki którym może dopilnować bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Sprawdź, kto może nim zostać. Dowiedz się, czym dokładnie się zajmuje.
Zakładowy społeczny inspektor pracy (zsip, sip) często bywa błędnie kojarzony z kontrolami ściśle związanymi z zagadnieniami z zakresu BHP. W rzeczywistości jego uprawnienia i zasięg pracy są dużo szersze. Z tego artykułu dowiesz się, kim dokładnie jest sip i na czym polega społeczna inspekcja pracy.
Kim jest społeczny inspektor pracy według ustawy?
Społeczny inspektor pracy jest pracownikiem firmy wybranym na służbę społeczną o tej samej nazwie – społeczna inspekcja pracy. Służba ta ma za zadanie zapewnić osobom zatrudnionym warunki pracy zgodne z wymogami Bezpieczeństwa i Higieny Pracy (BHP) oraz chronić prawa pracowników, które formułuje Kodeks Pracy. Określa to ustawa o społecznej inspekcji pracy (Ustawa z dnia 24 czerwca 1983 r. o społecznej inspekcji pracy, art. 1.).
Kto poza społecznym inspektorem pracy tworzy społeczną inspekcję pracy?
Społeczna inspekcja pracy składa się z wymienionych poniżej przedstawicieli.
- Zakładowy społeczny inspektor pracy – można nazwać go głównym przedstawicielem całej służby. Jego uprawnienia obejmują całą firmę, bez względu na oddział. Biorąc na przykład dużą korporację o zasięgu minimum krajowym z główną siedzibą w Warszawie i kilkunastoma dodatkowymi wydziałami rozmieszczonymi po całym kraju, uprawnienia zsip będą rozciągać się na nie wszystkie.
- Oddziałowi (wydziałowi) społeczni inspektorzy pracy – ich uprawnienia obejmują wyłącznie określony, podlegający im wydział.A więc oddziałowy sip przypisany dla oddziału firmy w Krakowie będzie stanowił pieczę nad wszystkimi „punktami” na terenie Krakowa. Z kolei wydziałowy – nad konkretnym wydziałem, np. finansowym, bez względu na jego lokalizację.
- Grupowi społeczni inspektorzy pracy – stanowią pieczę nad konkretnymi komórkami organizacyjnymi na terenie danego oddziału lub w wydziale. Jeżeli więc w przykładowym Krakowie mieści się 5 punktów tej samej firmy, to każdy z nich może mieć innych grupowych sip. Jeśli dany organ (np. policja) ma kilkanaście punktów danego wydziału (np. kryminalnego), to każdy z nich może mieć swoich grupowych sip.
Czy każdy zakład pracy musi powoływać wszystkich powyższych przedstawicieli? Nie jest to konieczne, o czym mówi art. 2. Ustawy o społecznej inspekcji pracy. O tym, ilu sip będzie potrzebnych, decydują zakładowe organizacje związkowe, dostosowując wymagania do realnych potrzeb firmy.
Czy społeczny inspektor pracy musi być wybrany w każdej firmie?
Ani ustawa o społecznej inspekcji pracy, ani Kodeks Pracy nie wskazują, by wybór sip był konieczny. Szukając w aktach prawnych informacji na temat tego, czy społeczny inspektor pracy musi być wybrany, można znaleźć wytyczne mówiące o tym, że sip jest kierowana przez zakładowe organizacje związkowe. Oznacza to, że służba ta może być ustanowiona wyłącznie w firmach, w których działają związki zawodowe. Nie jest jednak nakazem – to związki decydują, czy sip zostanie powołana.
Kto może zostać członkiem społecznej inspekcji pracy?
Ustawa o społecznym inspektorze pracy, art. 5. 1. wskazuje, że na omawianą służbę może zostać wybrany:
- pracownik firmy, który jest członkiem związku zawodowego (chyba że organizacja związkowa postanowi inaczej, art. 5. 2.);
- nie zajmuje w danej firmie stanowiska kierowniczego;
- posiada odpowiednią wiedzę na temat zakresu działania społecznej inspekcji pracy;
- w danej firmie pracuje przynajmniej dwa lata – w przypadku zakładowego społecznego inspektora pracy lub przynajmniej 1 rok – w przypadku sip grupowego, oddziałowego lub wydziałowego;
- a w branży, którą reprezentuje dana firma, przynajmniej 5 lat (w przypadku zsip) lub 2 lata (w przypadku grupowego, oddziałowego lub wydziałowego sip).
Jakie czynności może podejmować społeczna inspekcja pracy?
Zakres praw kontrolnych i możliwych podejmowanych czynności przedstawicieli sip jest dość szeroki. Jak zaznacza art. 1. omawianej ustawy, dotyczą one nie tylko przepisów BHP, jak mylnie uważa wielu przedsiębiorców i pracowników, ale także zagadnień z zakresu praw pracowników. Kontrole społecznego inspektora pracy mogą dotyczyć więc bezpieczeństwa osób zatrudnionych, poziomu przestrzegania prawa pracy czy weryfikacji jej warunków w firmie. Jak wskazuje art. 4. przedmiotowej ustawy, sip mogą:
- kontrolować stan budynków, maszyn oraz wszelkich innych urządzeń wykorzystywanych przez pracowników pod kątem wymogów BHP;
- weryfikować przestrzeganie przepisów prawa pracy, szczególnie w stosunku do osób nieletnich, niepełnosprawnych czy rodziców, w tym dotyczących odszkodowań należnych z tytułu wypadków przy pracy lub chorób zawodowych czy zapisów dot. BHP;
- brać udział w kontrolach dot. przepisów dotyczących ochrony środowiska;
- uczestniczyć w procesie ustalania okoliczności oraz analizowania przyczyn wypadków przy pracy czy zachorowań na choroby zawodowe lub choroby powodowane warunkami pracy;
- weryfikować warunki pracy;
- wydawać opinie i nt. planów związanych z poprawą warunków BHP czy rehabilitacją zawodową oraz kontrolować przebieg ich wdrażania;
- działać na rzecz zaktywizowania pracowników pod kątem przestrzegania BHP, np. prowadząc szkolenia z tego zakresu;
- i, jak dokładnie wskazuje ustawa: „wykonywać inne zadania określone w ustawie i w przepisach szczególnych”.
Jakie są uprawnienia i obowiązki społecznej inspekcji pracy?
Uprawnienia i obowiązki nadane sip przez ustawę o społecznej inspekcji pracy (rozdział 3 przedmiotowej ustawy [Uprawnienia i zasady postępowania społecznych inspektorów pracy]) są następujące.
- Społeczny inspektor pracy, podejmując podległe mu, określone wcześniej czynności (wskazane także w art. 4. ustawy), ma prawo wglądu do każdego pomieszczenia, maszyny czy urządzenia – pod warunkiem zachowania przepisów o ochronie informacji niejawnych.
- Może zażądać od kierownika oraz pracowników okazania potrzebnych mu dokumentów, oraz wskazania wymaganych informacji – pod warunkiem zachowania przepisów o ochronie informacji niejawnych.
- Sip jest zobowiązany do poinformowania o wykrytych nieprawidłowościach kierownika danego zakładu pracy oraz wydziału lub oddziału, którego dotyczyła kontrola. Powinien także pozostawić na ten temat stosowną adnotację w zakładowej oraz oddziałowej lub wydziałowej księdze zaleceń i uwag. Sip zleca także kierownikowi natychmiastowe usunięcie stwierdzonych nieprawidłowości.
- W przypadku uchybień stanowiących zagrożenie spowodowania wypadku przy pracy zakładowy społeczny inspektor pracy informuje kierownika o konieczności natychmiastowego usunięcia zagrożenia.
- Sip ma prawo zwrócić pracownikowi lub grupie pracowników zakładu pracy uwagę w przypadku zauważenia naruszenia przez nich zasad BHP. Może także wystąpić do kierownika o odsunięcie danych osób od pracy wykonywanej niezgodne z tymi zasadami i zlecić udział w szkoleniu z zakresu BHP.
- Społeczni inspektorzy pracy powinni wykonywać obowiązki sip poza godzinami swojej pracy, a gdy wymagana jest inna sytuacja, otrzymają wynagrodzenie związane z wykonywaną pracą za czas działania w służbie sip.
- Zgodnie z przepisami rozdziału 4 [Współdziałanie sip z PIP oraz innymi organami nadzoru i kontroli warunków pracy], sip jest zobowiązany do współpracy z przedstawicielem Państwowej Inspekcji Pracy.
Jak przebiega wybór społecznych inspektorów pracy?
Pierwszy wybór społecznej inspekcji pracy leży w gestii związków zawodowych. Co istotne, kadencja społecznego inspektora pracy trwa 4 lata, co oznacza, że każdorazowo po upływie tego czasu wybory zostają ponawiane. W przypadku ustanawiania następcy w wyborach biorą udział pozostali przedstawiciele społecznej inspekcji pracy. Podstawą prawną jest art. 6. przedmiotowej ustawy. Ujmując dokładnie – kto wybiera kogo?
- Wybór zakładowego społecznego inspektora pracy – jako następcy poprzedniego, który zakończył swoją 4-letnią kadencję:
- w firmach zatrudniających powyżej 300 pracowników: zebranie oddziałowych lub wydziałowych oraz grupowych sip;
- w firmach zatrudniających 300 lub mniej pracowników: ogólne zebranie związków zawodowych albo oddziału lub wydziału.
- Wybór oddziałowych lub wydziałowych społecznych inspektorów pracy – jako następców poprzednich, którzy zakończyli swoją 4-letnią kadencję:
- w firmach zatrudniających powyżej 300 pracowników: zebranie oddziałowych lub wydziałowych oraz grupowych sip;
- w firmach zatrudniających 300 lub mniej pracowników: zebranie grupowych sip. Jeśli ci nie zostali wybrani, wyborów dokonują przedstawiciele związku zawodowego.
- Wybór grupowych społecznych inspektorów pracy – ogólne zebranie pracowników komórek organizacyjnych, nad którymi ma stanowić pieczę.
Co istotne, wybory przebiegają na podstawie regulaminów uchwalonych przez związki zawodowe. Podsumowując, społeczny inspektor pracy działa nie tylko w zakresie kontroli przestrzegania przepisów BHP, ale także w służbie dobra pracowników. Dba o ich bezpieczeństwo oraz dotrzymywanie praw pracowniczych, takich jak prawo do urlopu czy równe traktowanie bez względu na zajmowane stanowisko, przynależność związkową lub (a nawet szczególnie) rasę, płeć, orientację seksualną czy wyznanie religijne. Pracownicy mogą więc zgłaszać przedstawicielowi sip między innymi problemy związane z mobbingiem pracowniczym.
- Zwolnienia grupowe – na jakich zasadach się je przeprowadza i co przysługuje pracownikom?
- Okres ochronny przed emeryturą – ile trwa? Jakiemu pracownikowi przysługuje ochrona przedemerytalna?
- Praca na czarno – konsekwencje dla pracownika i pracodawcy. Czym jest zatrudnienie na czarno?
- Prawo własności intelektualnej – czym jest własność intelektualna i jak jest chroniona? Poznaj prawo autorskie, patenty i inne
- 7-godzinny dzień pracy wkrótce w Polsce? Zalety, wady – kraje i firmy, które skróciły wymiar czasu pracy z 40 do 35 h tygodniowo