Konsumpcjonizm to pojęcie, które – obok takich terminów jak globalizacja czy wykluczenie społeczne – jest często używane w różnych środowiskach. Co właściwie oznacza? Jaki ma związek z masową produkcją? Czym różni się od świadomej konsumpcji? Sprawdź!
Współczesny świat boryka się różnorodnymi problemami natury społecznej. Choć zwykle za takie uznaje się różne niedostatki czy biedę, to niektóre z nich wynikają z… nadmiernego dobrobytu i intensywnego rozwoju gospodarczego. Zalicza się do nich na przykład konsumpcjonizm, który spotyka się z krytyką środowisk naukowych. Podejście to, wynikające między innymi z dynamicznego rozwoju technologii, ma bowiem wiele negatywnych konsekwencji. Czy indywidualna postawa racjonalnego podejścia do dóbr materialnych jest w stanie przełożyć się na wprowadzenie ograniczeń w procesach produkcyjnych? Czy są możliwości, by generować mniejszą ilość odpadów, nie marnować zasobów i działać w sposób bardziej ekologiczny? Więcej o konsumpcjonistycznym stylu życia oraz technikach i ideach, które stoją w opozycji do niego, znajdziesz w naszym artykule.
Konsumpcjonizm – przegląd definicji
W literaturze można spotkać wiele definicji tego pojęcia. Skupiają się one na różnych aspektach, ponieważ są tworzone z punktu widzenia przedstawicieli różnych nauk – zarządzania, ekonomii czy socjologii. Można jednak uchwycić ich istotę i punkty wspólne. Konsumpcjonizm, czasem określany także jako nadmierna konsumpcja, jest działaniem, które stawia na piedestale dążenie do zdobywania kolejnych dóbr materialnych, pozycji w społeczeństwie, a także wpływów (na przykład biznesowych) i prestiżu.
Konsumpcjonizm niejedno ma imię
Konsumpcjonizm jest pojęciem bardzo pojemnym znaczeniowo. W praktyce przejawia się obecnie w takich zjawiskach jak choćby:
- macdonaldyzacja, czyli ustandaryzowanie sposobu obsługi klientów w celu obniżenia kosztów działalności. Placówki popularnych sieci fast food można znaleźć właściwie w każdym większym i mniejszym mieście;
- rozwój supermarketów i wielkich centrów handlowych. Klient ma wrażenie, że może w jednym miejscu zaspokoić wszystkie swoje potrzeby. Bogactwo możliwości i szeroki wybór skłania go do robienia dużych zakupów.
Krytyka konsumpcjonizmu
Konsumpcjonizm jest ideą, która przedkłada chęć posiadania nowych produktów i usług ponad dobro społeczne.
Często można spotkać się z opinią, zgodnie z którą nadmierna konsumpcja to styl życia, który jest sine qua non kapitalizmu, a dążenie do powiększania swojego dobrobytu to wręcz istota wolnego rynku. Tym bardziej zaskakujący może być fakt, że opisywana idea jest krytykowana przez takich twórców ekonomii jak Adam Smith, czyli myśliciel oraz autor „Bogactwa narodów”.
Zdaniem tego wybitnego teoretyka dążenie do nadmiernej konsumpcji sprawia, że nie jest możliwe osiągnięcie stabilnego wzrostu gospodarczego w długiej perspektywie. Konsumpcjonizm prowadzi raczej do krótkich, ale nagłych zrywów, które mogą następnie prowadzić np. do turbulencji rynkowych.
Konsumpcjonizm jest obiektem częstych ataków ze strony przedstawicieli innych nauk. Do przeciwników takiego stylu życia można zaliczyć m.in. George’a Ritzera, Guya Deborda, Daniela Bella, Naomi Klein, Zygmunta Baumana czy Maxa Webera.
Nadmierny konsumpcjonizm to nie to samo co zrównoważona konsumpcja
Konsumpcja i konsumpcjonizm to pojęcia, które są często stosowane zamiennie, jednak odnoszą się do dwóch zupełnie odmiennych zjawisk. Świadoma konsumpcja polega na nabywaniu towarów w celu zaspokajania naturalnych potrzeb. Konsumentem jest zatem osoba kupująca pieczywo, telewizor czy ubrania zimowe. Zupełnie inaczej wygląda popyt na produkty w przypadku osoby, którą możemy określić jako konsumpcjonistę. Zwolennik tej ideologii będzie dążył do tego, by mieć np. wykwintne dania w drogich restauracjach, kolejny telewizor lub smartfon (koniecznie prestiżowej marki, która kojarzy się z luksusem) czy ubrania drogich producentów.
Nadmierna konsumpcja a kwestie ekonomiczne i etyczne
Potrzeba zakupu wyższej jakości produktów może z jednej strony być wyrazem zdrowej ambicji. Z drugiej jednak strony uczynienie z tego nadrzędnego celu życia wywołuje szereg negatywnych konsekwencji. Przede wszystkim, takie zachowanie prowadzi często do zbyt dużego popytu, w efekcie czego przedsiębiorstwa nie są w stanie wyprodukować ilości dóbr przewyższającej zapotrzebowanie rynku. W długiej perspektywie takie podejście społeczeństwa może zatem skutkować wzrostem cen.
W sferze prywatnej konsumpcjonizm może w szkodliwy sposób przekładać się także na jakość życia rodzinnego. Zdobywanie nowych środków na zakup luksusowych towarów wymaga nadgodzin w pracy, a samo poszukiwanie dóbr także zajmuje czas i uwagę. Takie działanie w oczywisty sposób może zaburzyć relacje z członkami rodziny czy przyjaciółmi. Postawa konsumpcjonistyczna prowadzi więc do osłabienia więzi rodzinnych w imię dążenia do ulotnego luksusu.
Co sprzyja rozwojowi konsumpcjonizmu?
Konsumpcjonizm to zjawisko, które staje się coraz bardziej zauważalne we współczesnym świecie. Sprzyja temu bez wątpienia rozwój globalnej gospodarki, który miał miejsce na przestrzeni ostatnich kilkunastu lat. W wysoko rozwiniętych krajach (należą do nich np. USA oraz większość państw Europy Zachodniej) nadmierna konsumpcja jest już nie tylko ciekawostką. Co więcej, postawa ta zaczyna być traktowana jako ideologia stawiająca dążenie do zdobywania kolejnych dóbr i usług jako cel nadrzędny.
Konsumpcjonizm a środowisko naturalne
Krytycy tej postawy, którzy patrzą z perspektywy ekologii, zwracają uwagę na degradację środowiska naturalnego pod wpływem nadmiernej chęci posiadania. Aby współczesna gospodarka była w stanie zaspokajać potrzeby bogacących się społeczeństw, konieczne jest pozyskiwanie coraz większych ilości zasobów naturalnych. Niestety, nie może się to odbyć bez szkody dla naszej planety.
Na szczęście, w ostatnich latach zaczyna się już dostrzegać złe skutki zachowań konsumpcjonistycznych. W efekcie nastąpiła poprawa w kwestii świadomości konsumentów i powstały różne inicjatywy, których celem jest walka z tym problemem. Do tego typu idei można zaliczyć na przykład:
- slow life – jest to idea, która zakłada życie bez zbędnego pośpiechu oraz przyrządzanie posiłków w domu zamiast odwiedzania barów szybkiej obsługi;
- zero waste – ograniczanie odpadów i używanie zużytych przedmiotów (np. kubków, reklamówek itp.) na zasadzie recyklingu.
Jak widać, współczesny konsumpcjonizm jest obiektem częstej krytyki. Aura prestiżu jest oczywiście korzystna dla tych, którzy czerpią zysk dzięki konsumentom szukającym wciąż nowych potrzeb. Jednak postawa prowadzi bowiem do wielu negatywnych konsekwencji, wśród których można wyróżnić marnotrawstwo produktów oraz szkodliwy wpływ na środowisko naturalne. Oczywiście, nie oznacza to jeszcze, że sama konsumpcja jest czymś złym. Możliwość zdobycia środków na zaspokojenie swoich potrzeb jest dobrym motywatorem skłaniającym do cięższej pracy. Jeśli pojawiają się nowe produkty czy usługi, należy jednak korzystać z nich rozsądnie i rozważyć, czy są rzeczywiście niezbędne.
- Negocjacje – kiedy się je przeprowadza? Jakie strategie warto zastosować w negocjacji?
- Piramida Maslowa – piramida potrzeb. Podstawowe informacje na temat tej teorii
- Koncepcja lean management jako sposób na optymalizację działań w przedsiębiorstwie
- Holding – grupa kapitałowa. Co warto o niej wiedzieć?
- Cykl życia produktu – czym jest i jakie fazy się na niego składają?
