Akt normatywny to jeden z filarów polskiej legislacji. Jakie prawa ustanawia? Kogo dotyczą określone w nim przepisy? I – co to dokładnie jest akt normatywny? Wszystkiego dowiesz się z poniższego artykułu.
Akt normatywny jest jednym z rodzajów aktów prawnych. Te z kolei są publikacjami jednego z organów państwowych lub innych do tego upoważnionych, określającymi przepisy prawa. Akty prawne to także działania powyższych organów podejmowane w celu wywołania konkretnych skutków prawnych.
Co to jest akt normatywny? Nie tylko ustawy
Ujmując najprościej, zarówno akt normatywny, jak i inne akty prawne są tekstem, który powstaje na skutek tworzenia prawa. Często nazywane są po prostu podstawami prawnymi. To takie publikacje, jak:
- Konstytucja;
- Ustawy;
- orzeczenia (np. wyroki sądów).
Akty normatywne są publikacjami prawnymi ustanowionymi konkretnie przez Sejm i Senat. Ich przeznaczenie w dużej mierze objaśnia sama nazwa: normatywny, a więc ustalający obowiązujące normy (zgodnie z definicją słownika języka polskiego PWN).
Określa on ogólne normy dotyczące zasad funkcjonowania państwa (jak w przypadku Konstytucji), prawa człowieka i obywatela (również Konstytucja) czy zachowań właściwych dla danej sytuacji (np. Ustawa o czasie pracy kierowców) – obowiązujących przepisów prawa różnego rodzaju.
Wejście w życie aktu normatywnego
Jako przykład aktu normatywnego można wskazać także Ustawę, która reguluje ogłaszanie jego samego: Ustawa z dnia 20 lipca 2000 r. o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych. Formułuje ona zasady dotyczące ich publikacji.
Możemy się z niej dowiedzieć, że dany akt normatywny ogłasza się w formie dokumentu elektronicznego niezwłocznie, w rozumieniu ustawy z dnia 17 lutego 2005 r. o informatyzacji działalności podmiotów realizujących zadania publiczne. Po wydaniu akt normatywny wchodzi w życie w terminie 14 dni, czyli okresie vacatio legis.
W ustawie tej znajdziemy również inne zasady i tryb oraz ogólne sposoby postępowania w procesie ogłaszania aktu normatywnego. Ogłoszenie go w dzienniku urzędowym, jakim jest wydawany elektronicznie Monitor Polski, jest jednym z warunków decydujących o ważności aktu normatywnego.
Rodzaje aktów normatywnych ze względu na zawartość aktu
Akty normatywne można podzielić na dwa podstawowe rodzaje.
- Akty normatywne powszechnie obowiązujące – mające charakter generalny, określają normy postępowania dla wszystkich mieszkańców kraju. Wskazane w nich przepisy prawa dotyczą więc (zwykle) każdego, na terytorium całej Polski. To na przykład wspomniana już Konstytucja. Dlaczego „zwykle”? Ze względu na wyjątek, który stanowi grupa aktów prawa miejscowego. Określa przepisy prawa obowiązujące wyłącznie na terytorium konkretnego województwa, powiatu lub gminy. Przykładem takiego aktu normatywnego jest Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym.
- Akty normatywne o charakterze wewnętrznym – określają normy postępowania dla określonej grupy adresatów podlegającej organowi ustawodawczemu. Są to wyłącznie uchwały albo zarządzenia orzeczeń, o czym mówi paragraf 140 Rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 czerwca 2002 r. w sprawie „Zasad techniki prawodawczej”.
Budowa aktu normatywnego
Pierwszym elementem aktu normatywnego zawsze będzie informacja dotycząca daty wydania Dziennika Ustaw. Data ta oznacza jednocześnie datę ogłoszenia danego aktu. Biorąc na przykład Kodeks Cywilny, będzie to „Dz. U. 1964 Nr 16 poz. 93” – Dziennik Ustaw, rok 1964, numer i pozycja. Kolejne elementy ogólnej budowy aktu normatywnego to:
- tytuł aktu normatywnego: Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny – wskazujący na rodzaj aktu, datę jego wydania oraz tytuł;
- przepisy merytoryczne, np.: art. 1. Kodeks niniejszy reguluje stosunki cywilnoprawne między osobami fizycznymi i osobami prywatnymi – a więc przepisy ogólne i szczegółowe, w których można znaleźć informacje wskazujące zakres spraw regulowanych danym aktem czy „słowniczek” (objaśnienia, np. czym jest mienie);
- przepisy nowelizujące – a więc zmieniające, czyli wskazujące na zmiany w przepisach, które już weszły w życie;
- przepisy przejściowe – wskazujące wpływ nowej ustawy na ustawy dotychczasowe;
- przepisy dostosowujące – dotyczące sposobu powołania organów tworzonych przez ustawę, przekształcania organów w tworzone przez nową ustawę lub likwidacji tych, które nowa ustawa znosi;
- przepisy końcowe – zawierające przepisy uchylające, o wejściu aktu w życie oraz wygaśnięciu jego mocy.
Hierarchia aktów prawnych w Polsce
Na początku warto objaśnić, jakie znaczenie ma hierarchia aktów prawnych. Wskazuje ona stopień ważności każdej z publikacji. Im wyżej stoi w hierarchii, tym wyższa jest jego ważność. Co istotne, przepisy akt z najniższego szczebla nie mogą zaprzeczać przepisom ustanowionym w akcie nadrzędnym. Te znajdujące się poniżej w hierarchii muszą być zgodne z ważniejszymi.
Akt pierwszy jest najważniejszym, drugi musi być zgodny prawnie z pierwszym, trzeci z drugim i pierwszym – i tak dalej. Nie oznacza to oczywiście, że będą miały tę samą treść. Zgodność dotyczy ustanowionych praw; dla przykładu jeśli akt 1 mówi o tym, że każdy człowiek do 18. roku życia pozostaje w obowiązku szkolnym, to akt 2 (lub którykolwiek z niższych) nie może wskazywać inaczej (a więc np. że obowiązek szkolny obejmuje osoby w wieku do 16. roku życia).
Hierarchia aktów prawnych w Polsce otwierana jest przez Konstytucję, nazywaną również ustawą zasadniczą. To nadrzędne, najważniejsze źródło polskiego prawa – które określa zresztą dalsze „stopnie”.
Jak wygląda pełna hierarchia aktów normatywnych w Polsce?
- Konstytucja;
- Ratyfikowane umowy międzynarodowe – a więc wszelkie umowy wiążące Polskę z innym krajem, które zostały ratyfikowane (uroczyście zatwierdzone) przez Sejm;
- Ustawy – obowiązujące powszechnie, uchwalane są przez Sejm i Senat (parlament);
- Rozporządzenia – akt, który określa podmiot odpowiedzialny za wprowadzenie określonych zmian w ustawie. Wydać może go Prezydent, Rada Ministrów, Prezes Rady Ministrów, Minister kierujący działaniem administracji rządowej oraz Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji;
- Akty prawa miejscowego – wspomniane wcześniej akty normatywne powszechne, ale dotyczące terytorium organu wydającego. Tym mogą być sejmiki wojewódzkie, rady powiatu, rady gminy, wojewoda, zarząd województwa, zarząd powiatu, wójt, burmistrz, prezydent miasta lub organy administracji niezespolonej.
Akt administracyjny a akt normatywny – różnice
Kolejnym z podstawowych typów aktów prawnych jest akt administracyjny. To pismo, które rozstrzyga pod względem prawnym konkretną sprawę prowadzoną w ramach postępowania administracyjnego konkretnego adresata. Może być nim osoba fizyczna, osoba prawna, organizacja społeczna – i tak dalej. Przykładem takiego aktu może być decyzja administracyjna w sprawie nadania numeru NIP, pozwolenie na budowę czy nadanie koncesji. Jak już wspomnieliśmy, akt normatywny jest powszechny (ewentualnie wewnętrzny, ale kierowany do większej liczby adresatów niż 1).
Podstawowa różnica między aktem administracyjnym a aktem normatywnym dotyczy więc jego odbiorcy. Drugą, równie zauważalną różnicą jest ogólny charakter obu aktów. Tym pierwszym będą przede wszystkim decyzje administracyjne, postanowienia czy rozstrzygnięcia. Z kolei ogłaszanie aktów normatywnych wiąże się z ustanowieniem Kodeksu, Ustawy – zbioru przepisów dotyczących postępowania, a nie pojedynczego oświadczenia woli organu, jak jest w przypadku aktu administracyjnego.
Podsumowując, akt normatywny jest tekstem stanowiącym o wytycznych postępowania. Może zawierać nakazy, zakazy – ale także objaśniać przysługujące prawa i podlegające obowiązki. Z punktu widzenia przedsiębiorcy, akty normatywne są o tyle istotne, że wskazują podstawowe zasady postępowania w danych okolicznościach; dotyczące np. Bezpieczeństwa Higieny Pracy.
Najczęściej zadawane pytania
Co to są akty normatywne?
Akty normatywne to teksty zawierające normy prawne, sformułowane w języku prawnym i zapisane w postaci przepisów.
Co zaliczamy do aktu normatywnego?
Do aktów normatywnych zaliczamy akty normatywne prawa wewnętrznego, akty normatywne prawa międzynarodowego oraz prawa europejskiego.
Czym się różni akt prawny od aktu normatywnego?
Akt prawy to szersza kategoria, która zawiera w sobie również akty normatywne.
Co to jest akt nienormatywny?
Akty nienormatywne to akty niezawierające norm prawnych, np. uchwały okolicznościowe Sejmu i Senatu.
- Specyfikacja istotnych warunków zamówienia (SIWZ) a prawo zamówień publicznych
- Prawo własności intelektualnej – czym jest własność intelektualna i jak jest chroniona? Poznaj prawo autorskie, patenty i inne
- Czym jest ryzyko zawodowe na stanowisku pracy? Jakie środki profilaktyczne służą jego zmniejszeniu? Ocena ryzyka zawodowego
- Społeczny inspektor pracy – kim jest i jakie ma uprawnienia? Poznaj społeczną inspekcję pracy
- Mir domowy – kiedy można mówić o jego naruszeniu? Kodeks karny, art. 193
